Blog

Dva čela biljurnog violončela: Two Cellos Fenomen

Jelena Marićević, Novi Sad

Neobičan dvojac na violončelima Two cellos, Luka Šulić (1987) i Stjepan Hauser (1986), proslavili su se svirajući na klasičnom instrumentu pop, rok i hevi metal instrumentale pesama: Majkla Džeksona,  U2-a, Guns N' Roses-a i Nine Inch Nailsa, Stinga, Coldplaya, Nirvane, AC/DC-a... Ono što je pitanje jeste šta je koren njihovog uspeha i manira interpretacije?  Two cellos-umetnost bitno je utemeljena u baroknost i ta pretpostavka značajno osvetljava muzičku raskoš ovog fenomena. Ne samo da je muzički barok dao bogate rezultate u oblasti čiste instrumentalne muzike, a Šulić i Hauser upravo izvode kompozicije isključivo instrumentalno, već je muzički instrument za koji su se opredelili, nastao iz spoja violine i viole da gamba. Violine (posebno krilate violine) karakterističan su književni motiv zapadnoevropskog baroka, a viola da gamba tipično je barokni instrument.

U virtuoznom izvođenju poznatih i prepoznatljivih pesama zapažaju se dva momenta: prvi se tiče toga što se data numera ogleda u ingenioznoj interpretaciji, ona je samo naizgled njena kopija, ali se razlika kopije nazire u oneobičenom izvođenju na klasičnom tradicionalnom instrumentu, kao i u energičnim, barokno dinamičnim pokretima tela izvođača, koji se sinergično stapaju sa svojim instrumentom.[1] Otuda violončelo funkcioniše kao biljurno ogledalo, kome je prirođeno da ponavlja, ali proizvodeći razlike, izobličavajući ili umnogostručavajući stvari.[2]

Akile Bonito Oliva je pišući knjigu Ideologija izdajnika: umetnost, manir, manirizam, ukazao na značaj biljurnih venecijanskih ogledala koja su označila „epohu manirizma u umetnosti“.[3] U ovom zapažanju može se i sagledati spot Two cellos-a i biljurno ponavljanje pesme „Thunderstruck“ AS/ DC-a: Odeveni u barokne kostime Šulić i Hauser izvode pred auditorijumom ljudi koji su takođe odeveni u odeću ljudi 16. ili 17. veka, hevi metal kompoziciju. Zapaža se da nisu dobili aplauz jer ih publika nije razumela. To samo naizgled deluje začuđujuće, budući da je ukus baroknog čoveka upravo podrazumevao šokantnost, neobičnost, nepravilnost, iznenađenje. Međutim, gledalac i slušalac spota možda treba da ima u vidu da Šulića i Hausera treba posmatrati kao ljude 21. veka koji samo volšebno imitiraju barok u kombinaciji sa hevi metalom, a publiku samo kao ljude barokne epohe. U ovom ogledanju modernih izvođača i neme publike, iscrtava se linija sličnosti i razlike istorijskog baroka i neobaroknog duha druge polovine 20. veka[4] (ali i 21. veka) koji se oseća u savremenoj književnosti, filozofiji[5], ali i muzici[6].

Svakako obrazovani i talentovani mladi muzičari koji su se školovali u Zagrebu, Beču, ali i londonskoj Kraljevskoj muzičkoj akademiji (Royal Academy of Music), te Kraljevskom univerzitetu u Mančesteru (Royal Northern College of Music) to su mogli imati u vidu. Njihovo muziciranje otvoreno se doživljava kao svojevrsna pobuna barokom. U jednoj od emisija dvojac je pominjao da im u Velikoj Britaniji nije bilo najsjajnije. Ono što je i tipično za englesku književnu, likovnu ili muzičku kritiku jeste da izbegava upotrebu termina barok, smatajući ga suviše internacionalnim (barokni Šekspir, primera radi, postao bi manje simbol nacionalne književnosti a više evropski pisac, što engleska kritika nije spremna da prihvati)[7].

Two cellos pak nudi primer kako baroknom estetikom kritikovati i buniti se protiv stega, normi, poretka. Otuda biljurno obrađuju baš pesme Majkla Džeksona (crnca preobraženog u belca) – „Smooth Criminal“ i „They don’t care about us“. Prva pesma uokvirena gotskom[8] atmosferom, ponavlja se se u spotu Two cellos-a kroz crna kožna odela izvođača, mračnu kafanu i svađu, razbijenu čašu crnog vina, a crvene stolice u operskoj dvorani liniju analogije uspostavljaju sa crvenim flekama krvi na tepihu iz teksta pesme Majkla Džeksona. Krvavi pogledi violončelista, oštri i prkosni pokreti gudalima stvaraju privid čarke i dvoboja oko Ane iz Džeksonove pesme. Rozario Vilari je barokno doba opisao kao doba kada su ljudi postali vukovi, međusobno se proždirali, doba nereda i razaranja, velikih sukoba, čestih dvoboja.[9] Privid dvoboja u spotu oslikan je kafanskom tučom dvojice muškaraca oko devojke (Ane?).

Dvoboj zbog žene, u izvođenju „They don’t care about us“ zamenjen je ratničkim dvobojem, koji je obesmišljen bombama iz ratnih aviona. Šulić i Hauser u kostimima oficira kakve su mogli nositi upravo vojnici barokne epohe, isukali su svoja violončela kao oružja iz kojih je u jednom trenutku i bukvalno i figurativno „poletelo perje“. Međutim, i u ovom biljurnom ponavljanju prisutni su sličnost i razlika između negdašnjeg i sadašnjeg koje je sadržano u baroknom motivu časovnika na ratnom poprištu. I barokno i ovo vreme, vreme je razaranja i velikih sukoba, ali je danas dvoboj obesmišljen jer se neprijatelj ne mora nužno boriti licem u lice, prsa o prsa, već perfidnije, može ubiti a da mu lika ne vidite ili da neprijatelja uopšte niste svesni. Tako su i čelisti najposle završili razneti avionskim bombama, postavši deo šahovske igre starog senilnog čoveka koji igra igru sa udvojenim sopstvom.

Stjepan Hauser je prilikom gostovanja u Beogradu (imali su koncert juna 2015. godine), šaljivo izjavio da su obojica životinje u duši, a morali su da sviraju klasičnu muziku. Kroz interpretacije na svojim violončelima kao da su se, dakle, oslobađali životinjskog u sebi i recipijentima omogućili da slično dožive kroz njihova muziciranja. Posredno, kroz dva čela biljurnog violončela, publika ima priliku da postane svesna onog što je unutar njenog bića, jer je Two cellos uperio u njeno uho ogledalo muzike. Čuti svoju zver prvi je korak kritičkog mišljenja i pobune.

Autorka je saradnik u nastavi na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu

[1]  Na srednjovekovnim i baroknim gravurama mogu se zapaziti ljudi-violončela. Stjepan Hauser je povodom svog violončela izjavio da ga oseća kao žensko biće sa kojim se gotovo seksualno stapa tokom muziciranja.

[2]  O biljurnom ogledalu koji izobličava tekst ponavljajući ga, pisao je Jovica Aćin u knjizi Paukova politika, Prosveta, Beograd 1978.

[3] Akile Bonito Oliva, Ideologija izdajnika: umetnost, manir, manirizam, prev. Mirjana Jovanović, Bratstvo-Jedinstvo, Novi Sad 1989.

[4] Videti knjigu: Gi Skarpeta, Povratak baroka, prev. Pavle Sekeruš, Svetovi, Novi Sad 2003.

[5] Divna Vuksanović, Barokni duh u savremenoj filozofiji: Benjamin – Adorno – Bloh, Institut za filozofiju, Beograd 2001.

[6] O kritici baroka u muzici („Privrženik barokne muzike... ne razlikuje mnogo pojedinačne autore i dela. Oni su... po neprisutnosti ličnog stila fatalno međusobno slični“, a tu je i „aha-doživljaj“ kao dečje blaženstvo usled prepoznavanja uvek istog. U muzici je smisao reči barok dato u značenju „zakrivljeno okruglog“, čemu imaginativno i odgovara metafora biljurnog ogledala) može se pogledati članak: Teodor Adorno, „Zloupotrebljeni barok“, Rukovet, god. XXXVI br. 11, 1990.

[7] Goran Stanivuković, „Barok: pojam, istorija, i engleska književna kritika“, Zbornik Filozofskog fakulteta: U spomen na Borivoja Marinkovića, ur. Nikola Grdinić, Svetlana Tomin i Nevena Varnica, Filozofski fakultet, Novi Sad 2014

[8] O liniji barokno – gotsko – romantično, pisao je Mario Prac u knjizi Agonija romantizma, prev.Cvijeta Jakšić, Nolit, Beograd 1974.

[9] Rozario Vilari, „Barokni čovek“, prev. Mirela Radosavljević, Književna reč, 461-462, 25. maj – 10. jun 1995.