Estetika

Biblijsko voće: Nar

Milena Stefanović

U Svetom Pismu pominje se šest vrsta voća. Na desetine puta. Voće u biblijskim pričama ima važnu ulogu, iz čega proizilazi njegov društveni i simbolični značaj. Jedno od najstarijih i najznačajnijih je nar. Nar je jedinstvena i misteriozna voćka. Još od Starog Egipta, Jevreji su povukli ljubav prema naru, koji je za njih nešto posebno. Za drevni Izrailj, voće kao nar je mnogo više od hrane, ima izuzetan religijski značaj i vidno mesto u kulturi svakodnevice. Od verovanja da nar sadrži tačno 613 zrna, sledstveno 613 zapovesti u Tori, do branja nara koje se poklapa sa Danom pomirenja, proslave Nove godine i posebnih molitvi vezanih za nar; prvi car Saul sedeo je pod drvetom nara (1 Sam. 14,2). Još od biblijskih vremena ljudi su dobijali imena po voću i ta praksa traje do danas. Tako nar (Rimmon), može biti lično ime (2 Sam. 4, 2), i ime grada (INav. 15, 32). Ovo carsko voće pominje se na više mesta u Starom zavetu.

Kao ukras, nar se pojavljuje na Aronovoj svešteničkoj odeždi (Izl. 28, 33-34). Mojsiju je Bog naredio da stavi izvezene narove – šipke od porfirne, skerletne i crvca (crvene) poređane naizmenično sa zlatnim zvončićima, verovatno oblikovanim kao cvet nara. Aron je tu tuniku nosio kada je služio Gospodu. Zvončići su prisutni radi zvuka kojim se obeležava prilaz i ulazak sveštenika u Svetinju nad Svetinjama, a narovi na plaštu označavaju pravednost i svetost. Pojavljuje se u metaforama kao npr. u Pesmi nad pesmama (4, 3.13; 6, 6.10; 7, 12).  Prema jednom od tumačenja, starozavetni tekst može da se odnosi na novozavetni kontekst. U hrišćanskom tumačenju nar se odnosi na Crkvu, zbog unutrašnjeg jedinstva mnoštva zrnevlja u jednom plodu (1 Kor. 12, 12- 27), kao nevestu Hristovu (Is. 53, 10).

Nar - poštenje i neposramljenost (crvenilo obraza), značenje se izvodi iz  kriški nara pomenutih u Pesmi nad pesmama. Predstavlja blagostanje, izbor iz obećane zemlje. Plod nara označava dobru zemlju, zemlju izobilja i blagostanja u koju će Gospod uvesti Izrailje posle 40 godina (Pnz. 8, 8). Kao predmet blagoslova, da nas u veri blagosilja Bog (Ag. 2, 19). U kletvi (Jl. 1,12). Kao objekat narativa, voće koje rađa (Br. 13, 24). Narovi se pominju u priči kada Mojsijevi špijuni ispituju zemlju Hanansku u kojoj teče med i mleko. Donoseći nar i lozu sa grozdom kao dokaz, jer nar raste i na vinovoj lozi, oni zemlju prikazuju kao dobru i rodnu. Ispred Solomonovog hrama na dva stuba od mjedi (bronze) bili su upleteni narovi kao pletenice od vrha do sredine stuba (1 Car. 7, 18-20) i (Jer. 52, 22-23). Nar od slonovače sa natpisom na jevrejskom, jedina je relikvija koja je ostala od Solomonovog hrama.

Zanimljiva, raznovrsna tumačenja i većina simbolike nara dolaze od aspekata koji upućuju na njegov oblik, boju, unutrašnju strukturu i sok. Hiljadama godina, nar je sočno i slatko voće, duboko crvene boje, sa obiljem koštunjavih bobica (danas, često nakiselih). Nar je smatran svetim u mnogim religijama sveta. Poštovan je kroz vekove zbog svojih lekovitih svojstava. Smatra se da poseduje sposobnost da produži život i veza je između sveta živih i sveta mrtvih. U koljivo se dodaju zrna nara koja simbolišu slatkoću Nebeskog carstva. U skoro svakoj religiji nar se koristi kao simbol sa jedinstvenim profilom. Upućuje ka simbolizmu oblasti: života i smrti, rođenja i večnog života, plodnosti i braka, izobilja i prosperiteta.

Pošto nar nije naše autohtono voće, poreklo reči je tursko ili možda, persijsko (annar). Teritorija prostiranja nara pruža se od Irana do Egipta, sa centrom na Bliskom Istoku. Kasnije obuhvata Sredozemlje, tako da stiže kod nas kao šipak. Voćka se, iako egzotična, primila i odomaćila. Nar, šipak, medun, sladun, kod nas nema tako istaknuto mesto u religioznoj praksi i kulturi kao kod drugih naroda, ali ima izvesnu ulogu u domaćem kultu i upotrebljava u nekim uzrečicama. Prema Čajkanoviću, nalazi se na trpezi za Badnji dan, a ujutro na Božić jedan mladić sa narom obilazi oko kuće i govori: ”Dobro jutro, dome! Mir Božiji i Hristos se rodi!“. U okviru agrarnog kulta, stavlja se u džak sa semenjem sa kojim počinje setva, a po varošima u Hercegovini, mlada prilikom ulaska u kuću donosi šipak sa dukatom unutra i stavlja ga na ognjište. Izuzetno moćna slika. Deo je proslave Đurđevdana i praznovanja Bogorodičinog pojasa. Našao se i na našim pirotskim ćilimima kao jedan stilizovani motiv koji upotpunjava predstavu ćilima - vrta. 

Od latinskog naziva pomum (svako voće, jabuka) i granatus (ima u sebi zrna), i ploda u obliku krupne jabuke, izvedeni su zajednički nazivi na raznim jezicima kao granatapfel ili pomegranate, što upućuje na pomisao da je nar bio plod iskušenja ili, kako neki naučnici pretpostavljaju, da je biblijski nar voće Drveta života zbog simbolike koja ga odlikuje, autentično voće Edenskog vrta (Post. 3, 22).  Vrtovi sa voćem predstavljaju jedno od najluksuznijih delova drevnih palata. Verovatno se drvo nara nalazilo u čuvenim Visećim vrtovima. Mada naučnici, pošto nema arheoloških dokaza, veruju da su to bili vrtovi asirske Ninive. Poznato je da su Asirci uživali u vrtovima, bavili se sportom i plovidbom, jer su vrtovi bili snabdeveni vodom. U žućkastim prostranstvima oaze zelenila bile su pravi rajski vizuelni doživljaj. Vrtovi šipaka pominju se u Pesmi nad pesmama. Kasniji naslednik vrtova je idealizovani rustični voćnjak na imanju.

Jevrejima nar predstavlja pravednost, a hrišćanima život i nadu na večni život. Jedinstven primer u hrišćanskoj umetnosti kasne antike je mozaik sa predstavom Hrista sa hristogramnim oreolom, okružen plodovima nara koji simbolizuju večni život. Narovo drvo i plodovi mogu se naći na ranovizantijskim podnim mozaicima bazilika u Makedoniji, na kojima su predstavljene rajske bašte.  Predstavljen nar u ruci u antici je simbol smrti i krvi. On simboliše povratak proleća i podmlađivanje, a u hrišćanstvu predstavlja nadu u besmrtnost i vaskrsenje duše. Botičelijeva Bogorodica i Hristos Mladenac drže u ruci nar sa otvorenom korom, simbol Hristovog stradanja i Vaskrsenja. Otvoren ploda nara upućuje na Božiju milost, zrna na mnogorazličitost premudrosti Božije (Ef. 3, 10), cvetanje na plodnost, a sok na otvorenost i (jevanđeljsko) deljenje sa drugima (Pnp. 8, 2).

Za Rimljane nar je označavao brak. U antičkoj Grčkoj deo je mitologije  posebno vezan za priču o Persefoni. Predstavljan u umetnosti, posebno u skulpturi kao voćka, ali i kao sfera i kruna. Pausanija u II veku kaže za nar da je misteriozno voće, prekriveno (svetim) tajnama. Kod Grka je nar danas simbol obilja, plodnosti, sreće i napretka, vezan za značajne velike praznike kao Božić i Vavedenje Presvete Bogorodice. Tradicionalno se unosi u nov dom i donosi na dar. Prisutan je na svadbama, prazničnom stolu i proslavi Nove godine.

Izvor: Pravoslavlje- novine Srpske Patrijaršije, br. 1146, 15. decembar 2014. godine

.