Kultura

Obred inicijacije – od malog dečaka do zrelog vuka

Autor: Ivan Bazrđan

Nadži Abu Novar, ,,Vuk“ (Theeb)

,,Ako ti vukovi ponude prijateljstvo ne računaj na uspeh.
Oni neće biti pored tebe kada se budeš suočavao sa smrću.“

Na prošlogodišnjoj Mostri film ,,Vuk“ bio je jedno od kinematografskih ostvarenja o kojima se najviše govorilo. Srpska publika je dočekala da vidi ovaj film na 43. FEST-u, gde je, sasvim zasluženo, osvojio nagradu za najbolji film i scenario u okviru glavnog takmičarskog programa. Mnogi su razlozi zbog kojih ovaj film treba da zavredi našu pažnju. Jedan od njih je svakako taj što većinu nevelike glumačke ekipe filma sačinjavaju članovi nomadskog plemena Beduina, koji ne samo da nikada nisu glumili u nekom filmu, nego nikada nisu ni napustili granice zemlje u kojoj žive. Jedini profesionalni glumac je Džek Foks u ulozi britanskog oficira. Nadži Abu Novar, jordanski reditelj rođen u Ujedinjenom Kraljevstvu, angažujući poluprofesionalnu glumačku ekipu za svoj dugometražni prvenac nadovezuje se na mnoga slavna imena sedme umetnosti, koja su u svojim najboljim filmovima koristila izvorno i glumački neprofesionalno stanovništvo.

Najpoznatiji primeri su svakako film ,,Fickaraldo“, u kojem Verner Hercog koristi čitavo jedno indijansko pleme iz srca Amazonije za potrebe svog filma, i ,,Drvo za klompe“, film Ernesta Olmija, koji je radije odabrao da mu glumačku ekipe čine pravi i istinski seljaci iz okoline Bergama nego profesionalni glumci. Nije zgoreg pomenuti ni našeg Emira Kusturicu, koji, takođe, ima običaj da ponekad uposli neprofesionalne glumce, a vama samo ostaje da se češete po glavi i neprestano pitate odakle su ispali svi ovi ljudi. Treba pohvaliti Novarovu hrabrost i smelost za preduzimanje jednog riskantnog snimateljskog poduhvata, koji nam je dokazao da i u srcu Arabijske pustinje možemo naići na vrsne glumačke talente.

Radnja filma ,,Vuk“ smeštena je u 1916. godinu, u doba kada u Evropi besni Veliki rat, dok u ovoj napuštenoj provinciji, koja je pod upravom korumpirane i lenje otomanske vlasti, vreme stoji. Dečak Tib (Vuk) živi u nomadskom plemenu, koje svoju egzistenciju zasniva na davno uspostavljenim zakonima i tradiconalnim običajima, a neki od njih, koji imaju duboku simboličku utemeljenost za film, su citirani na njegovom početku. Jedno od najvažnijih oblika ponašanja, a koje je zastupljeno u skoro svim tradicionalnim kulturama, jeste ukazivanje gostoprimstva strancu. Gost se po tradicionalnom verovanju nikada ne sme oterati i uvek mu se mora pružiti sva potrebna pomoć. Tibovo pleme strogo poštuje drevne dogme, a bilo bi lepo uporediti ovaj film sa Bergmanovim ,,Devičanskim izvorom“, u kojem se, takođe, sakralni običaj gostoprimstva ne narušava - razjareni Maks fon Sidou čeka da makar jedan zrak sunca padne na ognjište kako bi mogao da iskasapi ubice svoje ćerke device, koje je greškom primio na konačište i ugostio.

Danas, kada bi nam se nepoznati čovek pojavio u sred noći na vratima i zatražio prenoćište mi verovatno ne bismo ni saznali razlog zbog kojeg je on tu, pošto se gotovo sigurno ne bismo usudili da mu otvorimo vrata. U srcu pustinje, među Beduinima, vladaju potpuno drugačija pravila. Po njihovim shvatanjima, oni ne samo da su dužni da gostu obezbede miran san i hranu, već ga moraju otpratiti do sledećeg sigurnog mesta u pustinji kako bi bili uvereni da je bezbedno napustio njihovo područje. Takođe, film vrlo lepo produbljuje razliku između savremenog i tradiconalnog kroz uvođenje tekovina moderne civilizacije, što ovaj film čini izuzetno zanimljivim za tumačenje sa sociološkog i istorijskog aspekta. Pruga koja se proteže kroz pustinju svakako jeste veliki tehnološki napredak, koji će omogućiti da se kroz surove i neprestano suve predele znatno lakše i brže putuje, ali je i činjenica da je od izvornog pustinjskog stanovništva, koje je vekovima vodilo ljude na hodočašća što u Meku, što u Jerusalim, napravila hrpu bandita. Oni su, sa pojavom pruge, bili prinuđeni da pljačkaju, jer im je,,gvozdeni magarac“ oduzeo osnovni i jedini izvor prihoda.

Život pojedinca, u tradicionalnom shvatanju sveta, predstavljen je kao prolazak kroz nekoliko inicijacija, čiji je zadatak da od dečaka, ili devojčice, načini punopravnog člana zajednice odraslih. Novar čitavu naraciju svog filma, koja teče linearno, zasniva na raznim etapama Tibovog inicijativnog obreda. Stoga nam se, na početku, film ,,Vuk“ može učiniti kao obični avanturistički film ispričan iz perspektive malog pustinjskog dečaka. Da su stvari mnogo složenije i komplikovanije videćemo ubrzo nakon Tibove samostalne odluke da ide za bratom, koji, vezan zavetom gostoprimstva, mora da otprati britanskog oficira do rizičnog mesta u pustinji. Novar je vrlo lepo pripremio Tibovu samostalnu odluku tako što ga je smestio u izolovano muško društvo (jednopolne grupe su karakteristične za obred inicijacije), koje simbolički treba da raskine Tibovu edipalnu vezanost. Samim tim što je odluka donesena samostalno, uprkos bratovoj zabrani, Tib pokazuje da je spreman da postane punopravan član zajednice. Tibova transformacija, do koje dolazi obredom inicijacije, najuočljivije se vidi u razlici među životinjama koje jaše - svoju avanturu dečak započinje jašući magarca, potom ga zatičemo u poziciji drugog jahača na kamili, koji se čvrsto drži za njenu zadnjicu, dok na kraju, Tib, poput slavnih revolveraša iz vestern filmova, odjahuje u suton samouvereno i samostalno jašući kamilu.

U filmu je sadržana još jedna bitna karakteristika obreda inicijacije, a to su teška iskušenja kroz koja inicijant prolazi. Novar svog junaka u skladu sa tim izlaže dugotrajnoj samoći  i gladi, a najteže od svih iskušenja svakako predstavlja golo preživljavanje u pustinji sa razbojnikom, koji mu je ubio brata. Dok se Tib svojim postupcima uspinje na društvenoj lestvici, razbojnik doživljava potpunu degradaciju. Od istaknutog pustinjskog vodiča hodočasnika on, zbog pojave pruge, postaje ozloglašeni bandit, da bi na kraju bio ništa drugo do običan lopov. U pustinji vladaju animalni zakoni, koji se najbolje ogledaju u često spominjanom vučjem motou ,,jaki proždiru slabe“, te stoga jedan običan pljačkaš neće biti ništa drugo do lak plen za odraslog vuka. Takođe, u čestom crtanju trougla, simbola Tibovog plemena, ali i kraljevskih arapskih dinastija (ostatke ove tradicije vidimo u trouglovima na zastavama većine arapskih zemalja koje se nalaze na Arabijskom poluostrvu i Severnoj Africi) uočavamo vučiju posesivnost i teritorijalnost, koja želi da prisvoji za sebe sve one potencijalno vredne i zanimljive predmete, ali i da učini trajnim mesto na kom su vukovi bili.

Vizuelno upečatljiv i estetski nadmoćan, sniman u području Vadi Ruma (Dolina Meseca), gde je slavni Dejvid Lin snimao ,,Lorensa od Arabije“, film ,,Vuk“ je bio predodređen za uspeh. Faktori koji su prouzrokovali da on odlično funkcioniše kao nerazdvojiva koherentna celina su dinamičnost, napetost, simbolička složenost i nepresušna emotivna snaga ovog filma. Povrh svega, film je oplemenjen divnom muzikom baziranoj na orijentalnoj tematici Džerija Lejna, koja, odlično ukombinovana sa starinskim plemenskim pesmama, čiji tekstovi i melodije snažno korespondiraju sa radnjom filma, čini da ,,Vuk“ bude jedna, zaista, nezaboravna pustinjska avantura.