Kultura

Priručnik za geopolitičare

Autor: dr Nebojša Vuković

Ahmet Davutoglu, Strategijska dubina: međunarodni položaj Turske

Sasvim skoro, pre par meseci, u našim knjižarama se pojavila geopolitička studija Strategijska dubina, sadašnjeg turskog premijera i doskorašnjeg ministra spoljnih poslova (1959) Ahmeta Davutoglua. Knjiga je prvi put na izašla 2001. godine, kada je njen autor bio univerzitetski profesor i istaknuti turski stručnjak za međunarodne odnose. Do danas, u domovini je doživela oko devedeset izdanja, što sasvim dovoljno govori o interesovanju za njen zanimljiv i intrigantan sadržaj, ali i o nekim njenim nesumnjivim kvalitetima.

Iako žanrovski delimično spada u nauku o međunarodnim odnosima i teoriju spoljne politike, čini se, da je najispravnije ovu knjigu svrstati u brzo rastući korpus geopolitičkih i geostrategijskih studija. Međutim, dok dosta radova iz geopolitike, kako u svetu, tako i kod nas, često ima vrlo malu naučnu vrednost, jer obiluju opštim mestima, i maštovitim ali teško ostvarljivim platformama, Davutogluova knjiga, i pored svoje jasno izražene pristrasnosti kada je u pitanju poslednja decenija HH veka na Balkanu, poseduje niz odlika zbog kojih je treba obavezno pročitati. Strategijska dubina, ključni pojam i naslov ove studije, mada bez jasne definicije u samoj knjizi, označava u stvari geoprostor nekadašnjeg otomanskog carstva tokom njegovog vrhunca (HVI-XVII vek), na kojem savremena Turska ima, usled istorijskih veza, geografskog položaja i islamskog nasleđa, po Davutogluovom mišljenju, puno pravo da aktivno deluje i dizajnira političke, sociokulturne i etničke odnose.

Kao dobar poznavalac učenja klasičnih geopolitičkih pisaca, posebno Mehena, Mekindera i Spajkmana, ali i savremenih teorija, poput Hantingtonove teze o sukobu civilizacija, Davutoglu se odlično snalazi u analizi globalnih političkih prilika, koje su nastale nakon okončanja Hladnog rata. Tursku pozicionira u oblast tzv. rimlenda ili obodne zemlje Evroazije, i posebno naglašava njen izuzetan geografski položaj, istovremenu participaciju na dva kontineta i posedovanje pomorske žile kucavice – Bosfora i Dardanela. Takav položaj, prema mišljenju Davutoglua, omogućava Turskoj da vodi dinamičnu spoljnu politiku, usmerenu ka više geografskih pravaca – Balkanu, Bliskom istoku, Kavkazu, istočnom Mediteranu i Centralnoj Aziji. U svakom od tih regiona, Turska bi trebalo, smatra autor, da pronađe pouzdane partnere i saveznike, koji bi predstavljali odskočne daske za njenu regionalnu i subkontinentalnu afirmaciju. Kada je reč o Balkanu, Davutoglu bez uzdržavanja piše kako su temelj političkog uticaja Turske u regionu muslimanske zajednice – baštinici Osmanskog carstva. Sledeći ovaj princip srodnosti/nesrodnosti, Davutoglu govori o prirodnom savezništvu Srbije i Grčke s jedne, i Turske, Albanije i Bosne s druge strane. Njegov stav, kako ,,odbrana Istanbula i istočne Trakije počinje od Jadrana i Sarajeva, a odbrana istočne Anadolije i Erzuruma kreće od severnog Kavkaza i Groznog“ svedoči o sposobnosti panoramskog sagledavanja i geostrategijskog promišljanja širih razmera, doduše na uštrb onih koji ne dele sa Turskom istu religiozno-civilizacijsku matricu. Davutoglu se izrazito negativno izjašnjava o politici Srbije u poslednjoj deceniji HH veka, i zapažanja o navodnoj nasilničkoj i genocidnoj srpskoj poziciji predstavljaju verovatno najslabije delove njegove knjige.

U refleksijama vezanim za globalne političke okolnosti, Davutoglu je izrazito uzdržljiv kada je reč o spoljnoj politici Sjedinjenih Država, svestan da je tada – 2001. godine – jedina preostala supersila na vrhuncu svoje imperijalne moći. S druge strane, pomalo uznemiren mogućnošću bliže nemačko-ruske saradnje, Davutoglu ne smatra izlišnim da podseti čitaoce na istorijat i kontinuitet tursko/otomanskog-nemačko/pruskog savezništva poslednjih vekova.Ova knjiga je danas za srpsku publiku aktuelnija nego u vreme kada je prvi put objavljena. Ne samo zbog toga što je njen pisac u međuvremenu dosegao najviše političke i državne funkcije, pa se njegov ,,rukopis“ može s vremena na vreme prepoznati u aktuelnim potezima turske spoljne politike. Takođe, za proteklih deceniju i po, Turska je postala istinska regionalna sila, jedna od dvadeset najvećih ekonomija sveta, sa populacijom od skoro 80 miliona žitelja. S druge strane, skoro svi turski susedi proživljavaju teška vremena – počevši od ,,krvavih“ Iraka i Sirije do balkanskih zemalja, među kojima, posle grčkog finansijskog sloma, nema ozbiljnije državne tvorevine, po bilo kom strateškom parametru. Za Tursku, ovo doba pruža jedinstvenu priliku, po principu – sad ili nikad – da realizuje neke od ciljeva koje je Davutoglu formulisao. Stoga, valja pažljivo, stranu po stranu, pročitati Davutogluovu knjigu – možda uspemo da sprečimo da nam se nešto iz nje dogodi.

Na kraju, sve pohvale izdavaču – Službenom glasniku – i svima koji su doprineli da ova knjiga ugleda svetlo dana. U današnje, nezahvalno doba za knjigu i izdavače, ovaj projekat zaslužuje samo reči podrške i odobravanja.

Ahmet Davutoglu, Strategijska dubina: međunarodni položaj Turske, Službeni glasnik, 2014, Beograd