Blog

Na Drini ćuskija

Đorđe Vuković, Banjaluka

Srbi imaju tu dugovječnu i neizlječivu govornu manu! Kada god treba da oslove prijatelje, rođake, sunarodnike, saplemenike koji žive zapadno od Drine, oni kažu – Bosanci! I nije tu riječ ni o kakvoj jezičkoj omašci, kao što će pravdati i pojašnjavati dežurni rodoljubi, niti tek o geografskom određenju, već o (pod)svjesnom političkom stajalištu, kulturnom selektiranju, a, što ne reći, vrlo često i o etnopsihološkom i antropološkom targetiranju. Da se ne lažemo, nije to krčmija samo tzv. građanskog sektora, zakonopravilo navodno antinacionalno orijentisanih nvo aktivista, nije ni benigna psovka ili opšte mjesto u silabusu snobovštine druge generacije Piroćanaca na Novom Beogradu. Na kraju, nije ni svijest o različitom nacionalnom pripadništvu uprkos mnoštvu srodnih i istovjetnih osobina, zajedničkih etničkih, vjerskih, kulturno-istorijskih uporišta, a, po svemu sudeći, ni prokletstvo naroda koji se oduvijek pozivao na jedinstvo, a vječito dijelio. Uglavnom, Srbin iz BiH ekavicom se kaže - Bosanac! Na pijaci, u tramvaju, kod „Konja“, na međunarodnom seminaru, u amfiteatru Filozofskog fakulteta, Bitef teatru, na predsjedničkom kanabetu, u vicu...!

Kako bilo, ispostavilo se da postoje i dva načina korišćenja naziva „Bosanac“, jedan pežorativni i drugi patetični, zaštitnički, blagonakloni. Prvi je rezervisan prvenstveno za tzv. bosanske Srbe ili „bosanske bukve“, kako je u vrijeme bosanskog rata Milošević okvalifikovao paljansko rukovodstvo i njegove sljedbenike. Od tada, Bosanac je zbirna imenica za sve srpske izbjeglice, doseljenike, skorojeviće, ratne profitere, skromne i ambiciozne studente, sirotinjski razdragane turiste u Knez Mihailovoj, infantilne, agresivne, snalažljive Srbe koji govore ijekavicom a nisu sa Durmitora. Takav Bosanac još miriše na barut, koridor, sankcije, masovne grobnice, Baju malog Knindžu, mentalnu i kulturnu limitiranost, sto odsto domaći organski primitivizam. On nosi karirana odijela i luta po „krugu dvojke“, konkuriše na svako radno mjesto koje priželjkuje prosječan „starosjedilac“ prijestonice, uglavnom s kraja sedamdesetih ili prve polovine osamdesetih. Taj Bosanac Beograd i Srbiju voli više od Beograđana i Srbijanaca, među prijestoničkim soliterima osjeća se zaštićen i neprilagođen u isto vrijeme, u porodičnom albumu čuva sliku Mladića, zaklinje se u Radovana, slijepo sluša patrijarha, prezire nesrbe i sve koji se ne ponašaju kao tipični Srbi. Zbog njega i „njegovih“ navijači, huligani i akademici povremeno održavaju mitinge podrške i protestne šetnje, dernjaju se zbog nekakve izdaje, poslije pale ambasade i obijaju izloge. U međuvremenu, ako i zaluta kakav pisac, grupa profesora, privredna delegacija ili sportska ekipa, sažaljevamo slučaj, nastupa pred praznim tribinama ili u okrilju zavičajnog društva. Na Sajmu knjiga hvata za rukav nezainteresovanog prolaznika. Ako je tako, zar nisu časniji oni koji otvoreno govore o „genocidnoj tvorevini“, „Republici Šumskoj“, civilizacijskoj rupi, šaci seljaka!?

S druge strane, Bosanac je i simbol srpske širokogrudosti, maksima ponovo otkrivene saosjećajnosti, šifra svijesti o kolektivnoj odgovornosti, oltar za savremene apostole bratstva i jedinstva, test tolerancije za demokratske đake prvake. Ali, isuviše prozirna distanca! Jer takav Bosanac je musliman, Bošnjak, najčešće Sarajlija, nevina žrtva srpske politike iz devedesetih, pobratim onih divljaka i polusvijeta koji ih je klao i silovao da bi se vještački razlikovali. Takav Bosanac ima tužan i egzotičan sjaj u očima, miriše na ćevape, našu nevinu mladost, Plavi Orkestar i Jutel. Pred njim se beogradska elita razvrstava na autentične evropejce i slobodne radikale, ksenofobe i autošoviniste. On je neodoljivo stratište jugonostalgije, izvor bistre i neukroćene kreativnosti i starog, dobrog, iskrenog zezanja. I tu, manje više, nema ničega novog!

Međutim, duhovno licemjerje bez premca, vrhunac rodomržnje, najstrašniji nagon za samoponištenjem, najperverzniji stadijum zabludjelog nacionalizma nastupa kada se za Srbe iz BiH punih usta tvrdi kako su to pravi Srbi, prekaljene Srbende, vitezi sloge i slobodarstva, bolji dio raspetog srpstva, a istovremeno, duboko u sebi misli se ponovo na – Bosance! Republici Srpskoj laska se kao srpskom Pijemontu, svetom kusuru viševjekovnog etničkog progona Srba, jedinoj pobjedi u olujama ovovjekovnih poraza i poniženja, sudbonosnoj karauli nacionalnog opstanka, liječilištu od pseudoliberalnog salonašenja, dezintegrativnih misli i klonule srpske ideje. Neizrecivo, ipak je to mila ružna prčija, parče bosanske vukojebine! Obgrljena uobrazilja, najuvjerljiviji stereotip, specijalno i paralelno samonerazumijevanje. U suprotnom, ne bi bila zgodno mjesto za honorarno srbovanje, vikend patriotizam, romantični analitički felacio. Od Načertanija do memoranduma SANU, od Ujedinjene omladine srpske i Srpskog kulturnog kluba do SNP „Naši 1389“, od Nemanjića i Kotromanića do Vučića i Dodika, Srbi isto doživljavaju različito i različito smatraju istim. Granice po brdima i poljima, granice u glavama i naravima. Otuda sve više Srba postaje uvjereno da njihovo nacionalno, etničko, kulturno, duhovno jedinstvo predstavlja tek političku floskulu desnih populista, žestoke i haotične kafanske monologe pisaca konzervativaca, trice i kučine, vaskrsli antijugoslovenski koncept, hroničnu malograđanštinu, akademsko bjesnilo, bodljikavu žicu oko uspomene na bratstvo i jedinstvo.

Srbi iz RS opkoljeni su izvana i iznutra! Kao „bolji Srbi“ i „lošiji Bosanci“, kao „istorijske utjehe“ i „tereti budućnosti“, kao kulturne priraslice i politički podvizi, kao dramske pauze u guslarskoj argumentaciji i najtvrđe glavonje na strelištu mitova. Ne pucaj, brate!

Autor je docent na Fakultetu političkih nauka u Banjoj Luci