Agora

"Grad bez Jevreja", predosećanje zla

Philip Oltermann, The Guardian

"Grad bez Jevreja", film koji je imao premijeru 1924. godine u Beču pronađen je posle 90 godina i sačuvan od uništenja.

Kraj je Prvog svetskog rata, inflacija je vrtoglava i stanovnici jednog grada nemačkog govornog područja okreću se jedni protiv drugih. Političari traže žrtvenog jarca. "Narod", najavljuje Kancelar, "zahteva proterivanje svih Jevreja." Iako ovo deluje kao fragment iz neke knjige o istoriji Trećeg Rajha reč je o sinopsisu filma koji je snimljen još u vreme kada je nacistička partija bila zabranjena, a Hitler završava Majn Kampf u ćeliji bavarskog zatvora. Zasnovan na distopijskom romanu jevrejskog publiciste Huga Betojera "Die Stadt ohne Juden", film je premijerno prikazan u Beču u julu 1924. godine, ali je originalna verzija filma nestala u ratnim godinama i smatralo se da je izgubljena više od 90 godina. Zahvaljujući slučajnom otkriću na jednoj pariskoj buvljoj pijaci i najvećoj crowdfunding kampanji u austrijskom sektoru kulture, ovaj nemi film će biti digitalizovan  i ponovo objavljen u svom izvornom obliku, ali i premijerno prikazan na jesen sledeće godine u Bečkoj koncertnoj dvorani.

Austrijska kinoteka, koja je organizator kampanje objavila je da je prikupljeno 75 000 dolara, nekoliko dana pre zvaničnog završetka roka. Glasnogovornik ove institucije je dodao da je presudna donacija dobijena od anonimne jevrejske fondacije iz Sjedinjenih Država nakon pobede Donalda Trampa na predsedničkim izborima, ali i da su se udvostručile pojedinačne donacije u Austriji nakon poraza kandidata desnice na predsedničkim izborima u toj zemlji.

Film prikazuje ne samo ekonomske okolnosti koje su razbuktale politički antisemitizam, već i na satiričan način opisuje posledice masovnog egzodusa jevrejske populacije iz "Utopije", kako se Beč naziva u filmu. Na početku, građani "Arijevci" vatrometom proslavljavaju odlazak svojih jevrejskih komšija. Međutim, kulturni život "Utopije" biva zapušten; kafei se pretvaraju u pivnice, u prodavnicama se umesto moderne garderobe nudi samo folklorna odeća, a mnoge zemlje prekidaju svoje trgovinske veze sa "Utopijom". "Čudno", objašnjava savetnik gradonačelniku, " naša valuta i dalje ništa ne vredi." Uskoro su širom grada osvanuli posteri sa rečima: " Naše ste blagostanje izbacili zajedno sa Jevrejima".

Oštećena i nekompletna verzija filma, verovatno cenzurisana ili autocenzurisana, otkrivena je u Holandskom filmskom muzeju 1991. godine. Prema rečima Nikolasa Vostrija, direktora Austrijskog filmskog arhiva, nova verzija (pronađena na jednom pariskom buvljaku u oktobru 2015. godine) ne samo da problematizuje poruku ovog filma i sadrži originalan kraj, već i prikazuje mnoge scene koje detaljno prikazuju prisustvo Jevreja u različitim aspektima društvenog života Beča. "Poruka koju smo hteli da pošaljemo je da ovo nije samo film o prošlosti, već i snažan anti-nacistički iskaz", objasnio je Vostri. "Sada je veoma slična situacija onoj u vremenu kada  je nastao "Grad bez Jevreja". Na kraju Prvog svetskog rata mnogo je ljudi raseljeno sa severa ruskog carstva i utočište su tražili u Beču, posebno Jevreji iz Bukovine i Galicije. Antisemitska osećanja su se masovno raširila i tokom aktuelne izbegličke krize i sve partije su igrale na tu kartu."

Posle Drugog svetskog rata, kada su Austrijanci bili u situaciji da se ponovo definišu kao nacija, "Jevrejski Beč" je imao važnu ulogu. Vostri kaže: " Postali smo nacija Šniclera, Frojda i Šenberga. Ali nikada nismo ni pokušali da vratimo Jevreje koje smo proterali. Veliki paradoks leži u srcu ove nacije".

U filmu, fikcionalni Kancelar na kraju odlučuje da pozove jevrejski populaciju da se vrati u grad. Stvarni život Austrije nije ponudio takav srećan kraj. Oskar Helmer, posleratni ministar unutrašnjih poslova nije krio svoja uverenja da se pitanja ratne odštete i restitucije jevrejske imovine trebaju prolongirati što je duže moguće. Hugo Betojer, autor romana po kojem je snimljen film, ubijen je u svojoj kancelariji od bivšeg pripadnika tada zabranjene Nacističke partije, svega nekoliko meseci nakon premijere filma. Istorija se takođe surovo poigrala i sa glavnim akterima filma. Johanes Riman koji glumi Jevrejina Lea Strakoša pristupio je Nacističkoj partiji i nastupao je 1944. godine u večerenjim predstavama za oficire i vojnike u logoru Aušvic, dok je glumačka zvezda tog vremena Hans Mozer, koji u filmu tumači jednog od najbesnijih antisemita, morao da emigrira iz Austrije, jer nije želeo da se razvede od svoje jevrejske supruge.

Izvor: The Guardian

Kraj Novog Polisa?