Intervju

Tajna istorija plavo-belog zlata

Autor: Violeta Mitrović

Nikola Malović, intervju

Nikola Malović rođen je 1970. u Kotoru. Diplomirao je na Filološkom fakultetu u Beogradu. Objavio je knjigu kratkih priča Poslednja decenija, novele u dramskoj formi Kapetan Vizin – 360 stepeni oko Boke, Peraški goblen, i preko 2.200 tekstova. Priče su mu prevođene na ruski, engleski, poljski i bugarski. Nagrade „Borislav Pekić“, „Laza Kostić“, potom „Majstorsko pismo“ (za životno delo), „Lazar Komarčić“ i Oktobarsku nagradu grada Herceg Novog – dobio je za roman Lutajući Bokelj. Objavio je Prugastoplave storije (Laguna, Beograd, 2010). Kompletan je autor književne fotomonografije Herceg-Novi: Grad sa 100.001 stepenicom (Knjižara So, Herceg Novi, 2011).Živi u Herceg Novom. Za svoj poslednji roman "Jedro nade" dobio je "Pero despota Stefana Lazarevića". Upravo ovaj roman je povod za susret sa čitaocima Novog Polisa.

U romanu Jedro nade na vrlo uzbudljiv, a pre svega, temeljan i detaljan način kazuje se o istorijskom razvitku Perasta, kao i o istoriji najpoznatijeg modnog dezena na svetu. Kolika su istraživačka pregnuća prethodila pisanju dela?

Velika. Premda nisu prethodila (to bi bio manir pak Aleksandra Gatalice), nego je istraživanje teklo uporedo s pisanjem poglavlja koja u tom trenutku ne bi bila na stand by. Da bi čitalac imao osjećaj da zaista vidi Perast čim pogled uroni u tekst, trebalo je iščitati sve što je o Perastu napisano, a toga ima toliko kao da enciklopedijskih kazivanja o drugim gradovima i nema na svijetu. Ne mislim pritom samo na istoriju. Perast ima priču s obrtima od kojih bi mogla da se napravi visokobudžetna serija – kad bi samo bilo tih para. Ako ništa drugo, Peraštani su, potapajući brodove pune kamenja od 1452. napravili jedinstveno u svijetu, vještačko ostrvo, koje se i danas na taj način proširuje... Da bi se ukratko opisale barokne palate po gradu – bilo je potrebno pročitati knjigu; da bismo saznali kako je tekao istorijski put pamuka od koga se pravi mornarska majica – bilo je potrebno pročitati knjigu; da bi se prospekulisalo o vjerovatnom jevrejskom porijeklu Kristifora Kolumba – bilo je potrebno pročitati knjigu... Počesto požalim što sam izabrao vjerovatno najteži oblik pisanja, a to je onaj koji podrazumijeva istraživanje i učenje (umjesto pisanja manirom šta ti padne na um). Izdavačka i knjižarska praksa uvijek pokaže da roman živi onoliko dugo koliko je u njega uloženo ljubavi, vremena i istine. Ne zebem stoga za sudbinu vlastitih knjiga, ali negodujem što statistički do kraja života kanda neću moći da od honorara kupim više od vekne hleba dnevno. Što je – da se ne razumijemo pogrešno – više nego što sebi može da priušti 98% srpskih pisaca.

Misaoni rukavac romana koji se tiče priče o istoriji mornarske majice podrazumeva kako razvijanje mreže simboličkih značenja ovog modnog predmeta, tako i predočavanje manje poznatih, a izuzetno zanimljivih podataka o istorijskim vezama Bokelja, no pre svega Peraštana i Rusije...

Jedro nade ima nekoliko tematskih kičmi i oko njih mesa koliko treba. Na jednoj ravni pratimo priču o fenomenu napoznatijeg, najseksualnijeg i najavanturističkijeg modnog dezena na svijetu – mornarske majice – koja je ujedno i vojna uniforma u svim mornaricama. Radnja romana dešava se u bajkovitom Perastu koji je sve što ima podigao iz plavo-bijelog zlata. Grad je politički odvojen od kotorske Boke Kotorske – vazalne tvorevine unutar Ujedinjenih zemalja. Time što drevni Perast pokušava da obnovi istorijsku samostalnost, postavlja se pred čitaocem pitanje: da li suštinske samostalnosti danas ima, i ako je ima, da li iko primjećuje kako Ujedinjene zemlje kidišu na nju? To nas uvodi u priču o povezanosti Perasta i Rusije – na koju kidiše ala i u romanu – jer je Boka upoznala Rusiju prije negoli Srbiju. Upravo su Peraštani ispisivali nautičku istoriju najveće države na planeti. Nautički pedagog, kapetan Marko Martinović u svojoj Pomorskoj školi u Perastu obučava 1698. sedamnaest pitomaca ruskog cara Petra Velikog. Matija Zmajević, admiral Baltičke ruske flote, izvojevao je 1721. pobjedu nad Šveđanima u bici kod Ganguta. Ali je i pravoslavac Marko Vojnović, Hercegnovljanin, bio admiral Crnomorske ruske flote; Petar Vukotić, pravoslavac, učesnik je Krimskog rata i komandant Sevastopoljske luke; Nikola Vukotić – takođe učesnik Krimskog rata i kontraadmiral Crnomorske ruske flote; Stevan Vukotić iz Grblja prvi je Južni Sloven koji je oplovio svijet na ruskom ratnom brodu „Pretprijatije“, 33 godine prije kapetana iz Prčanja, Iva Vizina, prvog Južnog Slovena koji je vlastitim brodom 1859. oplovio svijet…

Tematizujući opterećenost materijalnim satisfakcijama, laži i zakulisane radnje centara moći, ljudsku ravnodušnost i alijenaciju, ali i mnoga aktuelna pitanja, poput satiranja nezavisnih država ili GMO inženjeringa, Jedro nade ocrtava sliku civilizacije u predapokaliptičnom stanju. Ipak, moto Vašeg romana, a osobito njegovo poslednje poglavlje aktiviraju mogućnost drugačijeg sagledavanja sveta... Na kojim to brodovima treba tražiti nadu i utočište?

Ne zamjerite mi na priznanju da me prva rečenica vašeg pitanja pronašla s puno znakova pitanja iznad glave. U strahu da ne izgubimo čitaoce ovog intervjua, rukom sam pomeo upitnike. Kao i vi, pretpostavljam, pokušavam da kazujem na način razumljiv svima: Moto Jedra nade jeste misao dr Miloša Miloševića, admirala Bokeljske mornarice, po kome se naša perspektiva nalazi u našoj retrospektivi. Misao je do te mjere univerzalna, da se može urezati u kamen, pozlatiti, staviti iza stakla, ili ispisati na svim nacionalnim zastavama. Jedro nade je najhrabriji meni znani roman poslije 1984. Romaneskna poenta leži u duhovnoj vertikali glavnog junaka koji je potomak peraških Smekija, porodice koja je trgovački povezala Baltik i mletačku Boku, i u čijoj se palati, koja je najveća na istočnoj obali Jadrana, nalazila konfekcija koja je proizvela ubjedljivo najveći broj mornarskih majici. Ta je konfekcija došla u Perast tako što je Kraljevina Jugoslavija vidjela da Perast odumire, pa je iz Tivta preselila maritivnu manufakturu. Na taj način dobijamo čudesnu plavo-bijelu priču o majici koja je ujedinila svijet preko seksualnosti i avanturizma, ali ga razjedinjuje stalnim ratovanjem.

Još jedna osobenost Vašeg pripovedačkog umeća odnosi se na sposobnost oblikovanja upečatljivih i složenih junaka kakav je, svakako, Adam Oz. Sa kakvim teškoćama se pisac suočava prilikom oblikovanja ovakvog monumentalnog književnog karaktera?

Hvala vam na komplimentu, da sam pišući Adama Oza stvorio monumentalni knjiženi karakter... Sebi sam dao, istina, prestižan i u književnom smislu pretežak zadatak: da prevaziđem Andrićev opis Karađozovog lica iz Proklete avlije. Na pitanje da li mislim da sam uspio, odgovaram iza rječite pauze potvrdno. Dvadesetak listova unutar kojih živi Adam Oz – ispisivao sam godinu i po. Da rodi Adama Oza, ne bih savjetovao mladom piscu. Adam je Oz, vlasnik svega Perasta, i nije građen da bi bio demon, nego genijalni političar. Ujedno, imalac je spoznaje ko je bio najpoznatiji moreplovac svih vremena. Kristifor Kolumbo bio je porijeklom konverzos, što će reći pokršteni Jevrej. Učeni smo da je jedan od motiva koji su opredijelili katoličke kraljeve, Isabelu Kastiljsku i Ferdinanda Agaronskog, bio taj da prošire hrišćanstvo na novopronađenim indijskim teritorijama. Ali je neobično da na prva tri broda koja kreću 1492. nema katoličkog sveštenika. Ukrcan je, gle! – nalazi imenom znani Luis de Tores, tumač za hebrejski! Sve ovo ne kazuje moja uobrazilja već Simon Vizental lično, najveći lovac na naciste – u građi koju sam koristio.

U priči o Kolumbu, kojom se okončava kazivanje o mornarskoj majici, kaže se da je svih 120 mornara, moralo da bude ukrcano do ponoći 2. avgusta 1492. Čudno, imaju li se u vidu pomorski običaji. A nije čudno ako znamo da u ponoć ističe zabrana katoličkih kraljeva da niti jedan Jevrejin ne smije nogom biti prisutan na španskom tlu. Tri broda, puna su Jevreja. Kolumbo vjeruje u kazivanja enigmatične pridošlice u Španiju Srednjeg vijeka, u Eldana Had Danija, da tamo u zemljama na istoku – izgubljena jevrejska plemena žive u sopstvenim kraljevstvima. Finale maestozo roman „Jedro nade“ doživljava u proučenoj! tvrdnji, da je prvo – Zdravo! – na američkom kontinentu bilo izrečeno na hebrejskom. Ovim se baca far nove svjetlosti na nama znanu istoriju. Ovim se romanom istorija zapravo mijenja, jer nisam siguran da je dovoljan broj ljudi čuo šta je otkrio Simon Vizental. Na Kolumbovim brodovima vrvi od Jevreja. Ranar Marko, recimo, je Jevrej...

Eliotovo poimanje književne tradicije u Jedru nade konkretizovano je u liku modnog industrijalca Nikole Smekije koji čita ili evocira značajna literarna ostvarenja i figure (Odisej, eseji Umberta Eka i Ime ruže, Biblija, Vukova pripovetka Usud...). Nad čijim rečenicama, u ovom životnom trenutku, bdi Vaša čitalačka pažnja? Kojim delima srpske i svetske književnosti se uvek vraćate?

Nisam još ušao u godine da bih se vraćao uzorima, razočaran u način na koji se danas piše. Još uvijek tragam za romanima koji bi mi pravili flešbekove zadugo pošto ih pročitam. Sve je manje genijalnih ostvarenja. Ili pak mi ne možemo da kroz šikaru hiperprodukcije dopremo do kvalitetnih djela, jer ili nemamo dobrih knjižara, ili nas svaki tekst na zadnjoj korici vara. Tamo uvijek piše da je knjiga što je držimo u ruci bestseler, prodata u nekoliko miliona primjeraka, da je biser stila i reper žanra. Da je nagrađivana, komentarisana, lajkovana. U klasična knjižarska vremena hitovi su se pojavljivali u godišnjim dobima. Decenijama potom, jednom mjesečno. Danas se hitovi pojavljuju sedmično. Ubrzanje koje svakog dana opažamo ako samo i ovlaš bacimo pogled na knjižarski izlog zove se trka prema dnu.