Blog

Negiranje Srpske ili ko to zapravo ruši Bosnu i Hercegovinu

Saša Aulić, Banja Luka

Koliko god neki unutar Bosne i Hercegovine i van nje, tvrdili da je Dejtonski sporazum nepravedan i prevaziđen, te da je njegovo jedino dostignuće to što je zaustavio ratni sukob i uspostavio mir, niko kome je stalo do zajedničke države ne bi smio da previdi to da su upravo taj sporazum i njegove odredbe glavni činioci koji su obezbijedili elemente državnosti, odnosno koji su, suštinski, Bosnu i Hercegovinu konstituisali kao cjelovitu državu u njenim današnjim granicama. Premda je, neposredno prije i tokom rata, predlagano mnoštvo različitih mirovnih planova, do Dejtonskog sporazuma su svi redom odbijeni. Neki od strane predstavnika srpskog naroda, poput Vens – Ovenovog i plana Kontakt grupe, a neki, kao što su Kutiljerov, te Oven – Stoltenbergov plan, od strane muslimanskih, odnosno bošnjačkih zvaničnika. Predstavnici bosanskih Hrvata su bili najkooperativniji u pogledu prihvatanja mirovnih planova, stoga cijenu takve pozicije plaćaju danas unutar Federacije BiH.

Međutim, tek je Dejtonski sporazum taj koji je uspio da pridobije saglasnost predstavnika i druga dva naroda, srpskog i bošnjačkog. U zamjenu za cjelovitost Bosne i Hercegovine i suverenost na čitavoj njenoj teritoriji, Bošnjaci su morali da prihvate postojanje Republike Srpske, kao legalnog i legitimnog entiteta sa širokim stepenom autonomije. S druge strane, Srbi su dobili pravo na sopstvenu političko – teritorijalnu jedinicu, ali ne potpuno samostalnu, što je bio imperativni cilj srpskog naroda i njegovih predstavnika, već isključivo u okviru Bosne i Hercegovine. Ipak, kako se ispostavilo, suštinu dogovora postignutog u Dejtonu mnogi nisu ozbiljno shvatili, stoga se ubrzo počelo sa zloupotrebama.

Od završetka rata pa sve do danas, većina bošnjačko-srpskih političkih sukoba unutar Bosne i Hercegovine proizilazili su iz nepoznavanja (ili nepriznavanja) jedne elementarne činjenice, a to je da su bosanski Srbi u Dejtonu 1995. zajedničku državu prihvatili isključivo zbog toga što im je istovremeno zagarantovana legalizacija i prihvatanje njihove, do tog trenutka nepriznate de fakto države, Republike Srpske, kao ravnopravnog bosanskohercegovačkog entiteta, sa svojim zakonodavnim, izvršnim i sudskim organima vlasti, sopstvenim simbolima i praznicima, te brojnim nadležnostima (tačnije, po Ustavu BiH, entiteti raspolažu svim onim nadležnostima koje nisu izričito navedene kao nadležnosti zajedničkih institucija na nivou BiH). Mirovni planovi poput Vens-Ovenovog, koji su tokom rata zanemarili nužnost formiranja široko autonomnog i teritorijalno koherentnog srpskog entiteta, i pored pritisaka i prijetnji silom, bili su odbijeni od strane predstavnika srpskog naroda. Upravo zbog toga, dakle, svaki pokušaj da se Srpskoj ograniče njena zagarantovana prava ili umanji autonomija predviđena Dejtonskim sporazumom, predstavlja udarac koliko njoj samoj, najmanje toliko i zajedničkoj BiH u čijim temeljima stoji upravo Republika Srpska.

Uzročnoposljedična veza je jasna. Pokušaji da se Republika Srpska na različite načine oslabi, bilo redukovanjem njenih nadležnosti ili pripisivanjem negativnih i zlonamjernih etiketa, neće ojačati zajedničku državu i centralnu vlast u Sarajevu, čemu se neki nadaju, već će, naprotiv, kod srpskog naroda dodatno narušiti osjećaj pripadnosti Bosni i Hercegovini, čime će biti ugroženi temelji na kojima BiH počiva, a ništa manje i sam opstanak države. Što intenzivniji i dugotrajniji budu napori predstavnika bošnjačkog naroda da ospore legitimitet Republici Srpskoj i derogiraju njene nadležnosti, srpski narod će Bosnu i Hercegovinu sve manje smatrati svojom državom, a glasovi koji govore o njenom raspadu i izdvajanju Republike Srpske biće sve snažniji.

Nasuprot tome, jedina šansa da Bosna i Hercegovina u ovim granicama dugoročno opstane, da bude prihvaćena od svih njenih naroda i građana, te da u budućnosti postane funkcionalna država jeste da se ispoštuje jedini sporazum koji su prihvatili predstavnici sva tri naroda, odnosno ono što je dogovoreno kao ustavnopravni okvir zemlje. Revizija ili nadogradnja postojećeg ustavnog okvira moguća je samo uz širok konsenzus i saglasnost sva tri konstitutivna naroda, a nikako kroz preglasavanje u bilo kojoj od institucija ili nametanje od strane međunarodnih aktera u BiH. Lekcije iz ne tako davne prošlosti bi svima, a posebno zagovornicima radikalnih rješenja, trebale poslužiti kao jasno upozorenje na to kuda vode jednostrani potezi i nametanje volje bilo kojem od konstitutivnih naroda.

Nakon rušenja principa konstitutivnosti usaglašenih na prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a 1943, preglasavanja, prvomartovskog referenduma, raspada tadašnje Bosne i Hercegovine i krvavog etničkog sukoba koji je uslijedio, te nakon niza odbačenih mirovnih inicijativa i sporazuma o poslijeratnom uređenju, Bosna i Hercegovina je u novembru 1995. dobila priliku za novi početak. Iako poslijeratne godine, sve do danas, ne ostavljaju previše prostora optimistima, šansa još uvijek postoji. Pretpostavka za to jeste da se konačno prihvate kao realnost temelji Bosne i Hercegovine dogovoreni u Dejtonu, a to su konstitutivnost naroda i složena državna struktura, sa Republikom Srpskog kao legitimnom tvorevinom, koja je odraz volje srpskog naroda u BiH. Dovoditi u pitanje legitimitet, opstanak i ustavne nadležnosti Srpske znači rušiti temelje na kojima počiva zajednička država, stoga bi svako kome je stalo do Bosne i Hercegovine, a ko istovremeno negira Republiku Srpsku i njeno pravo na postojanje, trebao još jednom razmisliti o tome kakve posljedice može proizvesti pomenuto stajalište, a naročito konkretne političke odluke zasnovane na takvim stavovima.