Blog

Geografija i država

Milomir Stepić, Beograd

Nedavno je održana godišnja Skupština Srpskog geografskog društva. „Sabranje srpskih geografa“ bilo je prilika da se izabere novo rukovodstvo Društva, sasluša nekoliko dobrih predavanja u okviru Seminara, upozna sa novim geografskim izdanjima, razmene mišljenja između okupljenih bivših i sadašnjih studenata, školskih profesora i nastavnika, naučnika i fakultetskih predavača, ali i čuju kritike i predlozi za uspešnije funkcionisanje Društva i poboljšanje statusa geografije. Nije naodmet podsetiti da je Srpsko geografsko društvo najstarije geografsko društvo na Balkanu i da ga je na Blagovesti, 7. aprila 1910. godine, osnovao Jovan Cvijić, koji je bio i njegov prvi predsednik. Već u martu 1912. godine pojavio se i prvi broj Glasnika, naučnog časopisa koga i danas objavljuje Društvo. Još dužu tradiciju ima Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, osnovan 1893. kao Geograf­ski zavod pri Isto­rij­sko-fi­lo­zof­skom fa­kul­te­tu Ve­li­ke škole. Malo je srpskih naučno-nastavnih institucija koje mogu da se pohvale tradicijom kakvu imaju geografske.

Tokom više od jednog stoleća postojanja, srpska geografija delila je sudbinu Države i Nacije. Osnivanje Srpskog geografskog društva bilo je prvorazredni društveni događaj toga vremena, aktivnosti su pažljivo praćene u kulturnim i naučnim krugovima, a (ne)posredan uticaj na srpska i balkanska politička kretanja bio je znatan. Među izvornim zadacima definisano je proučavanje čitavog Balkana. Cvijić je poručivao da se „nikako ne smemo ograničiti u istraživanjima samo na Srbiju“, da su „etnografski možda najinteresantniji delovi našeg naroda izvan granica Srbije“, te da se „pravi problemi mogu mahom rešavati izlazeći izvan Srbije“. Da su rezultat takve orijentacije bili samo edicija Naselja srpskih zemalja, kao delo Cvijića i brojnih saradnika, te njegovo kapitalno delo Balkansko poluostrvo – bilo bi sasvim dovoljno. A urađeno je mnogo više. Vrednost te baštine ne može da umanji ni Cvijićeva zaslepljenost jugoslovenstvom, te njegov angažman na selektivno-naučnom utemeljenju, pokazaće se, promašenog i izrazito antisrpskog projekta južnoslovenske države.

Srpsko geografsko društvo prekidalo je rad samo u Balkanskim, Prvom i Drugom svetskom ratu. Ali, uporedo sa samoukidanjem srpske državnosti, širi, izvannaučni značaj Društva postajao je sve manji. U „drugoj“ Jugoslaviji formirana su ne samo geografska društva federalnih jedinica, već od sredine 1970-ih i pokrajinska. Od 1993. godine postoji i Geografsko društvo Republike Srpske kao jedan od simbola njene državotvornosti. Ali, umesto snažnog (sve)Srpskog geografskog društva koje će delovati u čitavom srpskom prostoru posredstvom integralnog sistema podružnica i eventualno odeljenja, usledila je razdrobljenost na zasebne, bezuticajne i marginalizovane jedinice čija saradnja zavisi od volje i agilnosti pojedinaca. Slučajno? Isključeno! Čak ni geografi, uprkos znanju i uloženim naporima, nisu uspeli da se odupru stihiji varljivog makluanovskog „kraja geografije“, poželjnom narativu o navodnoj nevažnosti prostora u tehnologizovanom „svetu kao globalnom selu“ i konjunkturnom naklapanju o relativizaciji državnih suvereniteta, teritorijalnih integriteta i granica u ime stvaranja „svetske države i vlade“. A gde nema nacionalne države, nema ni nacionalne geografije. I obrnuto.

Bilo je nelagodno slušati odlazećeg predsednika Srpskog geografskog društva kako na Skupštini besdi o finansijskim problemima, izostaloj podršci Države i časopisima čije će objavljivanje zavisiti od iznosa prikupljene članarine. I novoizabrani predsednik je upozorio na mračne materijalne perspektive koje će neminovno paralisati čak i osnovne aktivnosti Društva. A onda je usledio šokantan dokaz da se može i drugačije i da rad jednog geografskog društva može da bude (i jeste) vrhunski državni interes. U okviru izveštaja o radu u 2015. godini saopšteno je da pokrenuta inicijativa za osnivanje Razvojnog centra Ruskog geografskog društva u Srbiji, čemu je prethodio Ugovor o saradnji, koji su u oktobru 2014. godine potpisali ovlašćeni član Izvršnog odbora Srpskog geografskog društva prof. dr Miroljub Milinčić i predsednik Ruskog geografskog društva Sergej Šojgu.

Da, Sergej Šojgu, heroj Ruske Federacije, general armije, aktuelni ministar odbrane i po mnogim mišljenjima drugi najmoćniji čovek Rusije! Nije li samo ta činjenica dovoljan pokazatelj ruskog nacionalnog interesa da ima jako geografsko društvo (ne finansira ga Vlada!), koje će Državi obezbeđivati znanja, aktuelne informacije i procene o mnogim neistraženim predelima, prirodnim bogatstvima, etničkim procesima, geopolitičkim izazovima, pitanjima granica... Da ova funkcija Šojgua nije slučajnost svedoče zvučna imena Saveta pokrovitelja (Popečitelьskiй Sovet) Ruskog geografskog društva – Sergej Lavrov, ruski ministar spoljnih poslova, Boris Grizlov, stalni član Saveta bezbednosti Ruske Federacije i predsednik Vrhovnog saveta vladajuće Jedinstvene Rusije, Aleksej Miler, čelna ličnost „Gasproma“, Sergej Sobjanjin, gradonačelnik Moskve, Robert Dadli, generalni direktor naftne kompanije BP, milijarder Oleg Deripaska, princAlber II od Monaka i drugi. „Sve jači od jačeg“, na čelu sa predsednikom Saveta pokrovitelja (i predsednikom Ruske Federacije) – Vladimirom Putinom. Kakvo uvažavanje značaja prostora i nauke koja ga proučava – geografije! Dokaz uspravljanja i samopoštovanja Države, postmoderne neoevroazijske Imperije! Ne moraju Srbi da izmišljaju ništa novo, nego da slede dobar primer – u skladu sa sopstvenim razmerama i interesima. Nije bilo tako davno kada je ovo i u Rusiji smatrano utopijom.

Autor je geograf, redovni profesor univerziteta i naučni savetnik u Institutu za političke studije iz Beograda.