Memento

120 godina od rođenja Save Šumanovića

Galerija Sava Šumanović, Šid

Galerija slika „Sava Šumanović” u Šidu obeležiće 22. januara prigodnim programom 120 godina od rođenja velikog umetnika. Pored promovisanja nove stalne postavke u delimično izmenjenom prostoru, planirano je da se ta svečana prilika iskoristi da se galerija zahvali svim prijateljima kuće, institucijama, ustanovama i pojedincima koji su u prethodnom periodu pomogli i podržali njene programe.

Sava Šumanović je rođen 22. januara 1896. godine u Vinkovcima. Roditelji, Milutin i Persida, rođena Tubić, su poticali iz uglednih šidskih građanskih porodica. Mlada porodica se vratila u Šid sa četvorogodišnjim Savom. Kao desetogodišnjak odlazi na školovanje u Zemun gde je upisao Realnu gimnaziju. Interesovanje za umetnost pokazao je već u gimnaziji, kada se upisao na slikarski kurs profesora Isidora Junga. Nakon mature vratio se kući čvrsto rešen da slikarstvo bude njegov životni poziv. Otac je imao sasvim druge planove za sina jedinca. Želeo je da postane advokat. U rešavanje ovog problema umešala se majka, koja je podržala sina u njegovim željama te je nađeno kompromisno rešenje. Sava je 1914. godine upisao u Zagrebu Višu školu za umjetnost i obrt, nakon koje je mogao postati nastavnik.

Prvu godinu je pohađao u klasi profesora Otona Ivekovića, a sledeće tri u klasi Klementa Crnčića. Rad škole podrazumevao je studiranje po starim majstorima, Direru, Mikelanđelu, Rubensu i Rembrantu. Impresioniste koji su ga zainteresovali još u Zemunu, nastavio je sam da proučava. Druži se sa kolegama, Đurom Tiljkom, Marijanom Trepšeom, Jozom Turkaljom, Srećkom Sabljakom, Milivojem Uzelcem, a naročito sa rano preminulim Milanom Štajnerom. Tada je započelo i dugogodišnje prijateljstvo sa Antonijom Tkalčić Koščević, koja je u istoj školi učila vajarstvo. Redovno učestvuje na školskim izložbama. U svedočanstvu o završenom školovanju zabelažene su najbolje ocene i kvalifikacije. U julu te 1918. godine učestvuje na zajedničkoj završnoj izložbi svoje škole. Te iste godine u Ulrihovom salonu priređuje prvu samostalnu izložbu sa Bogumilom Carom. Radi ilustracije za književnu reviju Juriš, koju uređuje A.B. Šimić. Pored toga radi i kao scenograf u Narodnom kazalištu. Sledeće 1920. godine u maju priređuje drugu samostalnu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt.

Predstavio se platnima koja ukazuju na simbolizam i secesiju, tada aktuelne u Hrvatskoj umetnosti. Izložba je dobila pozitivne kritike. Prodao je dosta slika, i uz očevu podršku na jesen se uputio u Pariz, tadašnji centar umetničkih zbivanja u Evropi. Prvi boravak u Parizu trajao je samo nekoliko meseci. Upisao se na kurs kod istaknutog likovnog pedagoga i umetnika Andre Lota, i bio je jedan od njegovih najboljih učenika. Šumanovićev učitelj je pripadao struji analitičkog kubizma, konstruktivizma. To je vreme kada su nastale najznačajnije kubistički orjentisane slike u istoriji našeg slikarstva; Skulptor u ateljeu, Mrtva priroda sa satom, Mornar na molu, Lučki agent. Uticaj Andre Lota na Šumanovića bio je veoma velik i prisutan tokom celog života.

U leto 1921. godine vratio se u Zagreb. Stanovao je kod prijateljice Antonije Tkalčić Koščević. U oktobru iste godine u Umjetničkom paviljonu priređuje izložbu slika koje su nastale u tom novom stilu preuzetom od Lota. Konzervativna kritika i publika u Zagrebu nije imala razumevanja za njegove nove radove. Sledeće četiri godine Sava Šumanović je proveo u Zagrebu, neumorno pokušavajući da izmeni te konzervativne i provincijalne stavove umetničkih krugova Zagreba. Tada su nastali tekstovi Slikar o slikarstvu i Zašto volim Pusenovo slikarstvo, koji su veoma značajni za razumevanje njegovih ideja i umetnosti.

Ponovni odlazak u Pariz omogućila mu je prodaja dvadeset slika advokatu Doriću 1925. godine. One se danas čuvaju u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Taj drugi boravak u Parizu protekao je u ponižavajućim uslovima pod kojim je Sava Šumanović dobio vizu. Imao je status učenika, dobio je ograničenu dozvolu boravka, zabranu prodaje slika, ponovo se upisao na kurs kod Andre Lota. Izlagao na Jesenjem salonu u Parizu 1926. godine. Ugledni francuski časopisi, koji su se bavili umetnošću, pišu o Savi Šumanoviću i reprodukuju mu slike. Tada je naslikaoDoručak na travi, autoportret sa četiri akta u predelu, koja se danas nalazi u Spomen zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu. Učestvovao je u oslikavanju kultne kafane „La Coupole”, 1927. godine. Iste godine, naslikao je svoje najznačajnije delo,Pijani brod. Ova slika monumentalnih dimenzija, nastala je u grčevitom radu za samo sedam dana i noći. Inspirisana je Remboovom istoimenom pesmom koju je baš tada prevodio Rastko Petrović i Žerikoovom slikom Splav meduze. Izložio je na Salonu nezavisnih, a ocene kritike bile su podeljene. Danas je slika Pijani brodponos zbirke Muzeja savremene umetnosti u Beogradu.

Otežani uslovi rada, loše kritike i niz drugih ličnih događaja doveli su umetnika do nervne iscrpljenosti, pa se 1928. godine vratio u Šid, na oporavak. Tada su nastale prve slike predela iz okoline Šida, „Sremske krajine“, niz pejzaža na kojima beleži jedinstvenu svetlost i atmosferu zavičaja. Ovoj temi mnogo više se posvetio kada se kasnije zauvek vratio kući. U septembru 1928. god. izložio je na Novom univerzitetu u Beogradu slike koje su nastale u Parizu. Dobro je prošao i kod kritike i kod publike, rasprodao je većinu slika i ponovo se uputio u Pariz. To je bio njegov poslednji boravak u omiljenom gradu. Trajao je nešto više od godinu dana. Tada su nastala remek dela: Crveni ćilim, Ležeći ženski akt, Luksemburški park u Parizu.

Verovatno se kod kuće nije dovoljno oporavio. Zdravstveni problemi su se veoma brzo ponovo ispoljili. Majka je došla po njega u Pariz. Zajedno su se vratili u Šid marta 1930. godine. Kratko vreme lečio se na klinici dr Radenka Stankovića u Beogradu. Bolnica je sa svom dokumentacijom potpuno uništena u bombardovanju za vreme Drugog svetskog rata, te nisu sačuvani podaci o dijagnozi i lečenju.

Kod kuće u Šidu, Šumanović se potpuno posvetio slikanju. Prvih godina slikao je aktove po skicama koje je doneo iz Pariza i pejzaže iz svoje neposredne okoline. To su ostale dominantne teme do kraja njegovog života. Otac Milutin preminuo je 1937. godine. Tada je Sava preuzeo vođenje porodičnog imanja. Prema sačuvanoj dokumentaciji iz tog perioda uočava se da je i toj obavezi pristupio krajnje ozbiljno kao i svemu drugom u životu. Učio je engleski jezik, pohađao časove igranja, posetio je izložbu francuskog slikarstva devetnaestog veka, koja je gostovala u Narodnom muzeju u Beogradu, neprekidno slikao i pripremao se za veliku izložbu.

Organizovao je u septembru 1939. godine na Novom univerzitetu u Beogradu veliku samostalnu izložbu na kojoj je izložio 410 slika. Zadovoljan uspehom izložbe, vratio se u Šid i nastavio da radi sa velikim poletom, uprkos ratu koji je upravo počeo. Nije imao sreće da se mirno posveti onom što je najviše voleo i najbolje umeo.

Rat je došao i u mali Šid, koji 1941. godine ulazi u sastav Nezavisne države Hrvatske. Ćirilica tada postaje zabranjeno pismo. Sava Šumanović prestaje da potpisuje svoje slike. U jednoj besmislenoj ustaškoj akciji na Veliku Gospojinu, 28. avgusta 1942. godine uhapšen je i sa velikom grupom Šiđana streljan u Sremskoj Mitrovici i sahranjen u zajedničkoj grobnici. Tako je tragično završio život jedan od najvećih srpskih slikara svih vremena.

 

Izvor: Galerija Sava Šumanović