Kultura

Ničije sluge i višak istorije

Autor: Luka Balj

Zvonimir Vučković, Sećanja iz rata

Kapetan Zvonimir Vučković, komandant Prvog ravnogorskog korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini za vreme Drugog svetskog rata, knjigu „Sećanja iz rata“ prvobitno je objavio 1977. godine i za nju dobio nagradu Slobodan Jovanović srpske emigracije za najbolju knjigu objavljenu te godine van zemlje. U pokušaju da odgonetnemo smisao izdavanja knjige „Sećanja iz rata“ Zvonimira Vučkovića u 2015. godini od strane jedne tako značajne institucije kao što je Srpska književna zadruga, koja je ovu knjigu objavila u svom 107. plavom kolu, valjalo bi obrazloženje razloga i motiva ovog izdavačkog poduhvata potražiti u onom području koje bi isključivalo apriori oslanjanje na ideološko usmerenje osnovano na autorovom biografskom podatku. To bi, dakle, bio prostor samog teksta, područje sadržaja ove memoaristike i njenih poruka kojima je u stanju da hrani svest sklonu zdravoj, neusiljenoj aktuelizaciji i prepoznavanju značenja tih poruka u kontekstu savremenih istorijskih tokova i društveno-političkih tumaranja. A geopolitičkih opredeljenja, ili makar stremljenja, naročito.

Prema tvrdnji autora predgovora ovom izdanju, istoričara Čedomira Antića, Vučković se kao memoarista čitaocu može učiniti „decentriranim iz svoga vremena, savremeniji pokolenjima 21. veka, ukoliko uporedimo njegove spise sa delima savremenika, posebno sećanjima partizanskih veterana“. Saznajna vrednost ovih memoara koja se temelji i na pomenutoj misli o njihovoj savremenoj čitljivosti, potvrđuje se ne toliko vezom umerenog i nepretencioznog tona teksta ovih sećanja sa odnedavno proklamovanim narativom o izjednačenju i izmirenju ravnogorskog i partizanskog pokreta, (ne, dakle, u okviru ravnogorsko-partizanske navijačke polemike), koliko doživljajnom neposrednošću i opisom odnosa koji je prema situaciji u kojoj se nalazila ne samo JVuO već i čitav srpski narod ispoljavala imperija na čijem je čelu bio čovek koji je tom narodu dijagnostifikovao bolest od viška istorije.                                                       

Osobenim stilom i tonom pripovedanja, koji istrajno čuva dignitet pismenosti i jezičkog osećaja predratnog školovanog oficira i obrazovanog građanina, ovaj tekst donosi pregršt  autorovih svedočenja o mehanizmima savezničkog odnosa prema oslobodilačkim pregnućima JVuO. Licemernog odnosa, pre svega. Britanskog, pre svih. Konkretne posledice takvog odnosa u ratnim uslovima i okolnostima pomeranja težišta savezničke pomoći (koja je prema ravnogorskom pokretu u najvećoj meri bila deklarativno-propagandne prirode) Vučković rasvetljava u razmatranju prisustva savezničkih vojnih misija i u jednom i u drugom štabu dva pokreta otpora. Trezvenim i otrežnjujućim vojničkim uvidom, pri tom, nedvosmisleno zaključuje da je to prisustvo u času kad je savezničko opredeljenje već bilo neupitno, imalo pre svega obaveštajni karakter, na štetu pokreta kome sam pripada. Transponujući svest koja u tim časovima nadu u savezničku pomoć prepoznaje kao iluziju, a izneverena obećanja kao izdaju, autorovo ogorčenjem posredovano razobličavanje iskrsava u, inače retkom, ironijskom diskursu. Tako, opisujući jedno neispunjeno obećanje garantovano oficirskom rečju britanskog brigadira Armstronga, Vučković zaključuje: „Mislim da se i Armstrong žderao što nije održao reč ali, kao dobar vojnik, on je bio spreman da za interese svoje imperije podnese i najveće žrtve“.                       

Centralna ličnost ovih memoara, general Dragoljub Mihailović, ukazuje se u redovima ove povesti kao nenametljiva figura blagog lika, čiji je ukupni moralni autoritet, prema tvrdnji autora, u pojedinim momentima u toku rata bio jedina koheziona sila koja je njegov pokret i JVuO održala i sprečila njihov organizacijsko-ideološki raspad i nestanak. Najodlikovaniji srpski oficir u jednom noćnom razgovoru sa Vučkovićem u voćnjaku pod šumadijskim nebom, pritisnut upornim savezničkim zahtevima za maksimalnim angažovanjem snaga protiv okupatora u cilju slabljenja njegovih kapaciteta na afričkom frontu i ogorčen uzaludnim očekivanjima savezničke pomoći u oružju, izriče reči koje je, po autorovom svedočenju, u toku rata često ponavljao, ali ih se i doslovno držao: „Nismo mi ničije sluge, pa ni savezničke“. Ova jezgrovito prkosna misao, krik doslednog, ne jednom ispoljenog nepristajanja svoj potpuni smisao i simboličku snagu ispoljava u kontekstualnom okruženju primedbe o višku istorije. Da li su oni koji čuvaju svest koja se u paroli o ničijim slugama uspostavlja kao želja da se sluga nikome ne bude, osuđeni na negiranje njihove istorije i prava spoznaju njenih sadržaja i istina, i na sve ono na šta cinizam o višku istorije može da asocira, samo je jedno od pitanja koja se u kontekstu ove istorijske fenomenologije konstituišu.                                                                           

Vučkovićeva „Sećanja iz rata“ ukazuju se danas kao prilog istoriji naših iskustvenih osvedočenja da „treba da tražimo spasa u geopolitičkom konceptu koji nije anglosaksonski“ (dr Dragan Petrović). Ova memoarska knjiga kao da se svojim sadržajem, pristupom i načinom izlaganja, tonom i načinom literarne artikulacije, sama nudi podvrgavanju onoj vrednosno-saznajnoj istoriografskoj paradigmi koju istoričar Miloš Ković u naučnom smislu pretpostavlja savremenom ocenjivačkom pristupu u istorijskoj nauci u Srba. Njena savremena čitanja mogla bi posvedočiti kako ovo štivo svoju subverzivnu snagu ne ispoljava više toliko u odnosu na revolucionarno-partizanski narativ, koliko u odnosu na mit o savezništvu, tako izrazito rabljen u nekim pokušajima političke pseudoapologije ravnogorskog pokreta.

 

Zvonimir Vučković, Sećanja iz rata, Srpska književna zadruga, Beograd 2015