Displej

Spirala užasa

Milica Amidžić

"Spirala užasa" transkribovano sa originalnog japanskog naziva "Uzumaki" je horor manga jednog od najuticajnijih živih "mangaka" autora Đunđi Ita. Originalno serijska manga izdavana u periodu od 1998-1999, današnja izdanja su prepoznata po trotomnom izdanju, čiji je Ito i scenarista i crtač.

Mange se u svetu stripa tretiraju kao specifičan oblik, međutim to je mahom zbog toga što poreklo vode iz Japana. Njeni koreni sežu duboko u istoriju tradicionalne japanske umetnosti, međutim, sa njenom ekspanzijom od pedesetih godina XX veka, postale su deo mejnstrim japanske kulture, što se proširilo i na zapadnu kulturu, time šireći i dijapazon žanrova od naučne fantastike, detektivskih priča, romantike, sve do komedije i horora. Manga takođe ima specifičnu dramaturgiju, budući da su u najvećem broju slučajeva one štampane u crno-beloj boji, pa tako u elementima Mange imamo pozitivne (figure) i negative (pozadinu) elemente. Karakteristična za Mangu je i upotreba onomatopeja, koja se deli na spoljne zvukove, koji dolaze direktno od junaka, i unutrašnji zvuk koji se pojavljuje samo u umu junaka. Ovo je prikazano zajedno u istom kadru. 

Horor manga je, u savremenoj kulturi, najpoznatija najverovatnije upravo po Đunđi Itu koji je redefinisao žanr koristeći se upravo tradicionalnim elementima japanske kulture u svojoj dramaturgiji. Horor u njegovim mangama  je metafizički i nadzemaljski i prevazilazi logiku, koja se sve više potire kako se njegovi junaci susreću sa užasima.

Iako manga tradicija sa sobom nosi sopstvene zakonitosti, "Uzumaki" se , zbog svog inovativnog pristupa žanru i korišćenju simbola, takođe može svrstati pod klasike grane stripova poput “Sandman-a” Nila Gejmena. Kao polazište uzevši mitski kontekst simbola spirale, Ito u pojedinim poglavljima vrši, poput Gejmena, dekonstrukciju klasične mitske građe i tradicionalnih bajki. U nekim poglavljima, poput "Meduze" i u krajnjem slučaju, finala priče gde se pojavljuje spiralni lavirint sa indikacijama na svojevrstan vid Atlantide, takve aluzije su direktne, no sa druge, Ito razvijajući naraciju u takvom smeru, kao što je i sama, svepristuna, spirala, od centra -  prve pojave benigne opsesije spiralom od strane bizarno stradalog Šuićijevog oca , razvija u gotovo mitsku priču o podzemnom, eteričnom gradu spirala koje je izvor kletve što periodično zaposeda Kurozu.

Priča prati devoju Kiri Gošima koja uz svog momka Šuićija, pustinjaka sa izraženom intuicijom, istražuje bizarna dešavanja u eteričnom primorskom gradu Kurozu. Prvi tom je najkompaktniji u pripovedanju, gde se sam simbol spirale, kao mistične pojave zla koje je gotovo apriorno u ovom naselju, javlja gradirajući od predmeta opsesije, do simbola narcizma i fatalne, destruktivne hipnotičnosti i naposletku - opsesije pažnjom. Ovde se spirala užasa manifestuje kao zlo koje se ogleda na ljudskim sudbinama i predstavlja simbol sa vrlo konkretnim značenjem.

Nasuprot tome, u drugom tomu spirala već dobija konotaciju pokretača radnje u snažnom obliku konvencije horor žanra. Sam crtež dobija primese gore ikonografije i na pojedinim mestima, opštih tropa - poput ljudi - puževa (koji su direktna implikacija na neprirodan protok vremena u naselju, zbog svoje sporosti) , krvoločnih vampirolikih trudnica i beba koje su same po sebi abdominacije zbog načina na koji su došle na svet i žele da odu sa njega- nasilje i bizarne scene su vrlo grafički prikazane (čitava bolnica se u jednom trenutku hrani fungodinim placentama istih tih beba!) . Itov crtež u ovom serijalu naginje ka naturalističkom slikanju i odstupa od klasičnog manga crteža (za koji se može bez ustručavanja reći da u svojim tendencijama ka hiperbolizaciji retko kada može da pobegne od kawaii vajba, ma kog žanra da je priča u pitanju). Ito ovde, i samim crtežom, doprinosi sveopštoj zlosutnoj atmosferičnosti grada Kurozu, dobijajući na svojevrstan način efekat Silent hill-a. Samo što umesto magle imamo preteći spiralni dim od spaljenih leševa na nebu, čije oko neprestano prati dobronamernu protagonistkinju Kiri.

Pak, drugi tom razvija priču do sredine spirale. Olujom na kraju drugog dela otvara se treći koji je u svojoj biti survival horor. Kanibalizam, želja za preživljavanjem dovedena do krajnje granice - i Kiri i Šuići koji , pođednako nemotivisano koliko i sama spirala, dolaze do njene tajne i razbijaju kletvu. Dakle - motivacija ipak postoji! Agens čitave priče nalazi se u spiralnoj podzemnoj "Atlantidi", čiju tajnu osetljivi, paranoični a ipak sveznajući Šuići pretpostavlja gotovo kao naučnu činjenicu. U početku (i naposletku) beše kletva. A tale as old as time. Jedino što u centru spirale, podzemnom gradu vreme staje (Kiri koja silazi u bunar, tražeći centar spirale i nalazi kulu koja jedina prodire na površinu što simboliše protok vremena) , dok se van podzemnog grada vreme ubrzava. Usput, u više navrata tokom priče ljubavnici se vezuju jedni oko drugih spiralom.

Naposletku, da li je tajna spirale otkrivena? I na kraju postoji samo nagoveštaj. Ni sam Ito, u svojim anegdotskim epilozima na kraju svakog toma, tvrdi da nije uspeo do kraja da otkrije enigmu.

Jedina slaba tačka ove (odlične) priče su karakteri. U većini slučajeva su izuzetno pasivni i delaju samo kada im baš "gori pod nogama" - O Kiri jedva da se dobijaju naznake individualizma, u neku ruku je klasičan trop koji se pojavljuje u žanru horora - naivna devojka koja beži od čudovišta, zla koje teži da joj naudi - i onda se gotovo kao pravilo pojavljuje deus ex machina (sprej protiv komaraca u odbrani od vampir-trudnica, uragan koji zabija granu u vrat spiralnom čudovištu iz susedne kuće). Jedini put kada ona zaista dela je kada pokušava da spasi svog brata od kanibala. Šuići je, nasuprot njoj, preosetljivi sveznajući karakter, koji sve oseti u vezi spirale - to može ali i ne mora biti povezano sa traumom od zaticanja svog mrtvog oca izlomljenih kostiju i umotanog u samog sebe u spiralni oblik, ali mahom se stiče utisak da je on karakter koji striktno (ne) deluje vođen intuicijom. Kao da je tu samo da upozori već nesnađenu Kiri - pak , i dalje ima sjajne digresije o prirodi spirale, zavisno od poglavlja i njene simbolike u njemu. Ipak, dvoje ljubavnika imaju bizaran, ali naposletku srećan kraj. Kurozu je spašen - do sledećeg ciklusa spirale, što čitavoj trilogiji daje gotovo romantičarsku konotaciju spoja ljubavi i večnosti.

Ito kao inspiraciju za ovaj serijal navodi inverziju u upotrebi simbola spirale, koji nosi pozitivnu konotaciju u japanskoj kulturi, no kod njega spirala je, shodno konvencij žanra, nosilac neobjašnjivog zla koje je "inficiralo" primorski grad Kurozu. Kao velik uticaj navode se priče H.P. Lavkrafta (svakako da spiralno deformisani ljudi pomalo podsećaju na njegovog Ktulua) , te, posebno u prvom tomu, postoji mnogo momenata koji podsećaju na poetiku Dejvida Linča. Snolika atmosfera, bizarni crteži puni detalja  - spirala je - u bukvalnom smislu- prisutna u svakom atomu grada, crtačkog kadra i života junaka koji pokušavaju da njenu tajnu otkriju.