Blog
Poezija Jovana Subotića na početku revolucije 1848. godine
Miroslav Filipović
Jovan Subotić (1817-1886) bio je istaknuti srpski pravnik, filozof, političar i književnik. Nakon završene osnovne škole u rodnim Dobrincima, Karlovačke gimnazije i Liceja u Segedinu, upisao je studije prava i filozofije u Pešti. Odlazak Subotića u Peštu usmerio je njegovo dalje društveno delovanje u Habzburškoj monarhiji. Tokom školovanja u gimnaziji i studiranja, počeo je da piše poeziju. Inspirisan prirodom i ličnostima koje su ga okruživale, Jovan Subotić je iz godine u godinu pisao poeziju koju je objavljivao u Srpskom letopisu, Srpskom narodnom listu i drugim srpskim časopisima koji su u to vreme izlazili na prostoru Habzburške monarhije. Nakon završenih studija, važio je za jednog od perspektivnijih srpskih pesnika na tlu Monarhije. Vrlo brzo je ušao u srpski intelektualni krug u Pešti. Najzaslužniji za Subotićev uspon u kulturnom životu bio je Teodor Pavlović koji je u to vreme bio urednik Srpskog letopisa. Upravo je Subotić zamenio Pavlovića na tom mestu 1842. godine. Časopis Matice srpske Subotić je uređivao sve do 1847. godine.
Ovo je vreme kada u Evropi dolazi do nacionalnog buđenja brojnih naroda. Srpski narod je doživeo nacionalni preporod kroz Vukovu reformu jezika, osnivanje gimnazija u Karlovcima i Novom Sadu, Matice srpske itd. Pod uticajem ideja romantizma, dotadašnji poredak u većini evropskih država bio je prilično poljuljan i čekao se pogodan trenutak da se zada konačan udarac apsolutističkim režimima i ostacima feudalizma. Taj trenutak je bila revolucija koja je 1848. zahvatila brojne evropske zemlje. Talas narodnog buđenja 1848. godine, nazvan u istoriji kao „proleće naroda“, započeo je u italijanskim državama i Francuskoj, zatim u nemačkim državama, da bi se kasnije preneo na Habzburšku monarhiju, zahvativši njen austrijski i mađarski deo. Habzburška monarhija je bila specifična država u kojoj je živeo veliki broj različitih naroda, koji su u prvoj polovini 19. veka u manjoj ili većoj meri napredovali na nacionalnom, političkom i kulturnom planu, ali su bili izloženi sve prisutnijoj mađarizaciji koja je dolazila od pripadnika ugarskog plemstva, kao i ostalih koji su se pridružili toj politici. Zbog svega ovoga, revolucija je bila šansa za manjinske narode u Monarhiji da se izbore za svoja nacionalna prava.
Revolucija u Habzburškoj monarhiji je počela 13. marta 1848. godine u Beču, a dva dana kasnije u Pešti. Zahtevi revolucionara su bili različiti: dok je u Beču narod tražio građanske slobode, u Pešti je mađarsko plemsto tražilo veća prava uz isticanje da na tlu Ugarske postoji samo jedan politički narod, a to je mađarski. U trenutku izbijanja revolucionarnog talasa, Jovan Subotić se nalazio u Pešti. On se, kao jedan od predstavnika srpske inteligencije, uključio u srpski revolucionarni pokret, u koji je sve više ulazila i omladina. Učešće srpske omladine u revoluciji u Pešti ostavilo je snažan utisak na Subotića. Zahvaćen liberalnim i romantičarskim idejama, sa velikom dozom patriotizma u sebi i nošen revolucionarnim zanosom, Subotić je već 17. marta 1848. napisao pesmu List narodu Slavenskom s one strane Save i Dunava (Čujte Srblji pa se svi odazovte)[1]. Kroz ovu pesmu, koja je bila puna rodoljublja, on poziva sve Srbe iz Habzburške monarhije da se aktivno uključe u revolucionarna događanja i borbu za odbranu svojih nacionalnih prava. Subotićeva pesma je na sve Srbe u Monarhiji ostavila veliki utisak. Potpuno oslobođen svih pritisaka koje su sa sobom nosile funkcije u državnoj službi Monarhije, Subotić je pesmu napisao u jednom dahu, pozivajući ne samo srpski narod, već i druge slovenske narode da ustanu protiv sve izraženije politike mađarizacije:
„Ej da lepe jedne domovine!
Raj sam zemlja, narod sokolovi!
Diži zemljo hrabre tvoje sine,
Da ti spadnu ti ropski okovi!
Graničarska Srbadijo,
Počni igru ti,
Vi Slovaci i Rusnjaci
Priskočite svi!
Na oružje, braćo, pa na vraga!
Svi tek složno, pa mu nema traga!“
Nakon svega nešto više od mesec dana, Jovan Subotić se oglasio sa još jednom pesmom pod nazivom Prvi maj.[2] Ona je pisana po ugledu na epske pesme, a odiše izuzetnim revolucionarnim i romantičarskim zanosom. Nema sumnje da je, pored Subotića koji se i oglasio pesmom, ovakvo raspoloženje zahvatilo ceo srpski narod koji se u to vreme našao u Karlovcima, iščekujući početak Majske skupštine. U pesmi se, kao što je to bio slučaj i ranije, govori o sve učestalijoj mađarizaciji kojoj su bili izloženi Srbi u predrevolucionarnim vremenima. O ovom događaju, Subotić govori na samom početku pesme:
Kliče bela Krušedolska vila,
Zove Srblje, da pravicu traže
Koju krvlju dedi im dobiše.
To začula braća Novosadska,
Pa potrča malo i veliko
Skupiše se kod velike crkve
Pa crkvene knjige iznesoše,
Gde se Jovan Janošem naziva,
a Stefana Pištom zapisuju.
Međutim, najkarakterističnija osobina pesme Prvi maj je u tome što je Subotić prikazao istoriju prečanskih Srba od seobe 1690. godine, pa sve do revolucije 1848. On kroz stihove govori o privilegijama i povlasticama koje su Srbi dobili od austrijskih careva, zatim o velikim zaslugama srpskog naroda u vojnim pohodima Monarhije, kao i o težnji Srba za stvaranjem posebne teritorije u kojoj bi se nacionalno, kulturno i politički razvijali:
I naš narod ima svoja prava,
Dedovi nam krvlju ih dobiše,
I vernošću pečat udariše,
Da su stalna, dok nas je jednoga.
Al nam mnoga prava oduzeše,
I to braćo ona najsjajnija,
Bez kojih nam nije vredno živit'.
Stavove koje je Subotić izneo u pesmi Prvi maj bili su osnova politike prečanskih Srba, koja je postala izražena počrtkom 60-ih godina 19. veka. Odluke donete na Majskoj skupštini 1848. godine, koje se odnose na formiranje Srpske Vojvodine, predstavljale su program srpskog pokreta koji je trebao da bude potvrđen od strane drugih naroda u Monarhiji, ali i od samog državnog vrha.
Do kraja revolucije Subotić se nije bavio poezijom, ali je postao istaknuti član brojnih srpskih delegacija koje su od austrijskih vlasti tražile potvrđivanje odluka donetih na Majskoj skupštini. Nakon revolucije, ponovo se prihvatio uredništva Letopisa, a nakon toga se aktivno uključio u politički život. Svoje političko delovanje preneo je na prostor Trojedne kraljevine, gde je skoro dve decenije bio poslanik na Hrvatskom saboru. Pored toga, bio je i aktivni učesnik Srpskih crkveno-narodnih sabora. Pored svoje političke karijere, igrao je veliku ulogu i u kulturnom životu srpskog naroda u Monarhiji. Dao je značajan doprinos razvoju pozorišta u Zagrebu i Novom Sadu, a od 1868. do 1872. godine bio je predsednik Matice srpske. Umro je u Zemunu 1886. godine.
[1]link:http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4479
[2]http://digital.bms.rs/ebiblioteka/pageFlip/reader/index.php?type=numerated&id=3380&m=2#page/80/mode/2up, str. 49 – 73.
