Blog
Bogdan Popović, antologija i kritika
Jovan Krušić
Početkom 20. vijeka književna kritika dostiže jednak nivo ugleda kao i ostale književne discipline. Njen kulturni značaj skoro da je vrednovan kao i sama književna produkcija, što jeste tadašnji evropski trend, koji prodire (ili se „uvozi“) i na srpski kulturni prostor s namjerom da kritičarski uticaj, da sâmo ocjenjivanje i vredovanje književnog stvaralaštva doprinese izvlačenju iz pesimističnih tonova. Druga je strana priče, što su mnogi reprezenti tadašnje nihilističke struje u srpskoj književnosti danas veoma estetski vrednovani. Bilo je potrebno da se približava Evropi, da se usvoje evropske vrijednosti, jer duhovno stanje srpskog naroda bilo je krajnje pesimistično, pa je iz početne pozicije bilo vrlo teško doći do do nekog pozitivnog, opšteg obilježja. Kritičari su stoga dobili posebnu ulogu.
Palavestra navodi da su kritičari težili da pristupe književnosti na dva načina „spolja, tj. prateći dejstvo ideja i značenja; iznutra, tj. ispitujući formu i strukturu književnih umetničkih dela“. Pisci koji su stvarali pod uticajem evropske književnosti, dali su mogućnost kritičarima da dođu do izražaja i književna kritika dobila je na zrelosti, sigurnosti i estetici. Podjele su bile dominantne i često su silazile sa polja književosti. Na taj način nije moglo doći do cjelovitog idejnog, stilskog, jedinstva, iako je postojala određena vrsta usaglasja.
Autoriteti koji su bili reprezenti na polju kritike su Jovan Skerlić i Bogdan Popović. Bogdan Popović je bio evropski đak i čovjek koji je na svojoj katedri uticao na buduće intelektualne stvaraoce. Doprinos modernizaciji srpske književnosti pružila je njegova „Antologija novije srpske lirike“. To potvrđuje i Predrag Palavestra, navodeći da je ona „s jedne strane predstavljala objavu i primenu teorijskih pozitivističko-empirijskih načela estetičke kritike; s druge strane ona je afirmisila nova merila pesničke lepote“. „Antologija“ je predstavljala zbir svih književnih načela i morala je biti „cela lepa“.Ona nije bila samo skup pjesama, već i izraz estetskog stava. Palavestra se poziva na kritičare koji jasno pišu da oni koji u tu „Antologiju“ „nisu uneti, zaboravljeni su“. Ta „Antologija“ je bila veoma važna za srpsku književnost 1911. godine, kada je objavljena. Popović je sam zapisao da „emocija i intelekt zajedno proizvode dejstvo“. To možemo da kažemo za njegovu „Antologiju“. Postavljalo se pitanje kojim kriterijumima se rukovodio antologičar. U svom predgovoru, autor objašnjava da je uvrstio one pjesme u kojima preovladava osjećanje. Popović je na taj način postavio ozbiljne književne standarde. Poseban pečat dao je Jovan Skerlić, koji smatra da ona čini čast „srpskoj kritici i srpskoj poeziji“. Naravno, Skerlić predočava bojazan da ovo djelo neće naći put do čitaoca i da može naići na nerazumijevanje.
Jasno je da je kritika Bogdana Popovića bila estetička, a ne impresionistička. Savremena kritika to prepoznaje i tretira ga kao začetnika estetike književnosti ili estetske kritike. Tako viđenje prepoznaju mnogi kritičari, koji uviđaju da se Popović naslonio na onu kritiku koju je započeo Ljubomir Nedić, koja je vrednovala estetska načela, a ne politička ili socijalna. Takođe, očigledan je uticaj i engleskih teoretičara. Autor „Fiziološke estetike“ Grant Alen posebno je uticao na Bogdana Popovića. Takav zaključak iznosi i Palavestra, zapisujući da se kod Popovića prepoznaje otklon od tradicije Svetozara Markovića, koja je bila stranačka.
Časopis „Srpski književni glasnik“ dao je potpunu afirmaciju književnosti i posebno književne kritike kao samostalne književne vrste. Taj časopis je postao tačka oko koje su se okupljale ideje moderne srpkse književnosti. Više je razloga zbog koji je važan „Srpski književni glasnik“. Popović je pokrenuo taj časopis i kroz njega „definisao novi pojam kritike i taj pojam predstavlja najčvršću i najcelovitiju obradu pojma ‘kritika’ u celokupnoj srpskoj književnosti“. Ponavljao je da je strana književnost potrebna srpskoj, što se svakako može vidjeti u njegovim kritičkim nastupima. Treba napomenuti da Bogdan Popović nije nastupao kao književni ideolog, već iz pozicije profesora, kao intelektualac, predavač, vaspitač. Imao je loših procjena, kao i Skerlić, ali svakako ne može se na osnovu toga suditi Bogdanu Popoviću. Kada posmatramo stvari retrospektivno, postavlja se pitanje: Ko danas može sebe da svrsta u tu kategoriju, u takve estesko-kritičke standarde, te koja je uloga književne kritike u savremenom vremenu? S jedne strane, imamo dominaciju univerzitetske, profesorske, kritike, čiji rad je za poštovanje, dok, s druge strane, jeste sasvim izgubljen autoritet ili autentičnost kritiačara kakvi su bili Skerlić, Popović, odnosno nakon Drugog svjetskog rata, Zoran Mišić ili Borislav Mihailović Mihiz. Danas postaje trend da praktičari književnosti istovremeno postaju i njeni teoretičari. Opet, to može biti signal da i samim piscima nedostaje autoritet kritike, jer univerzitetsko, profesorsko, tumačenje često se svodi na školske interpretacije, a još češće se u tome prepoznaje čitanje ove ili one metode, dok sama književna djela ostaju nekakav beživotni materijal.
U savremenom vremenu veliku ulogu igraju i izdavačke kuće, časopisi, književne nagrade i uređivačke politike medija. Danas su to ključni faktori koji utiču na autentičnost književnih djela i ne možemo reći da je sva krivica na autorima. Kritičari služe kao jedna vrsta informativne agencije, iz pozicije čitaoca. Nažalost, to je pozicija na koju kritičari pristaju. Današnja pozicija kritičara podjseća na ulogu statiste u nekom filmu.
