Blog

KNjIŽEVNI HERBARIJUM SRPSKE SREDNjOVEKOVNE CRKVENE POEZIJE

Simbol kedra

Nikolina Tutuš

Kedar je zimzeleno drvo iz porodice borova koje samoniklo raste u oblasti Livana i brzo se razmnožava (Todorović 1970: 414). Zbog svog visokog rasta i postojanosti postao je simbol veličine, uzvišenosti, snage i trajnosti, kao i nekvarljivosti (Gerbran, Ševalije 2009: 360). U hrišćanskoj simbolici, na osnovu dve svoje osobine, visokog rasta i sposobnosti brzog razmnožavanja, kedar je zadobio značenje pravednika koji se umnožava i svojim vrlinama uzdiže u visine i dostiže rajska naselja. Veoma je čest simbol u srpskoj srednjovekovnoj književnosti u koju ulazi kao parafraza Psalma 92, koja se smatra najzastupljenijom kada je reč o cvetnoj simbolici (Popović 2008: 73).

Simbol kedra u srpskoj srednjovekovnoj crkvenoj poeziji najčešće se javlja sa simbolom finika, ali i samostalno.Kedrom se nazivaju Sveti Simeon i Sveti Sava, Sveti Simon, Sveti kralj Milutin, Sveti Joanikije Devički, Sveti arhiepiskop Jevstatije, Sveti Petar Koriški. Kedar se atributira kao kedar visoki, kedar livanski, kedar na Livanu, čime ostaje u granicama biblijskog teksta, zatim kao kedar u pustinji, srpski kedar što se lepotom uzdiže do neba, u čemu se može osetiti blago proširenje njegovog značenja. Kao glavna odlika izdvaja se njegova sposobnost umnožavanja koja se odnosi ili na umožavanje vrlina (dobrodetelji) svetitelja koji se njime predstavlja, ili na njegove zasluge kada je reč o umnožavanju broja pravovernih ili članova dinastije (množenje čeda Simeonovih). Iako se obično odnosi na duhovna bogatstva i istrajnost vere, u Službi Svetome kralju Milutinu Danila Banjskog simbol kedra koji se umnožava odnosi se na umnožavanje čeda otačastva, ali i na njegove mnogobrojne ktitorske zadužbine.

Simbol kedra obeležen je određenim specifičnostima kada se odnosi na Svetog Savu – jedino se on naziva srpskim kedrom. Time se, preko motiva visokog drveta  koje svojom lepotom (vrlinom) stremi ka gore, kao i posredstvom motiva ogromnog grma, koji upućuje na razgranatost, a koji zajedno metaforički predstavljaju Savinu duhovnu plodnost,  ističe značaj njegove delatnosti kada je reč o položaju i razvitku srpske crkve:

                                 raduj se, srpski kedre, što se lepotom uzdiže do neba,

                                 raduj se, ogromni grme zemlje otačastvene,

                                 raduj se, svetitelju Savo, srpski prosvetlitelju.

                                 (Srbljak III: 215).

Dvojica uglednih pustinjaka, srpskih svetitelja, Sveti Petar Koriški i Sveti Joanikije Devički, simbolički su predstavljena kao kedri u pustinji.Topos pustog mesta i njegovog procvetanja takođe ima svoje biblijske predloške, kao što su Knjiga proroka Isaije 35: 1 i Psalmi Davidovi 107: 35 (Popović 2008: 71). Ideja monaške pustinje podrazumeva pronalaženje prostora u koji se asketa povlači kako bi se usavršavao u svojoj hrišćanskoj vrlini i podvigu, postu i molitvi. Takvo pusto mesto egzegete tumače kao anahoretski raj i prostor obilja u kojem cveta mnoštvo cvetova – što je metafora monaha i njegovih vrlina (Popović 2008: 71).

Kao posebno zanimljiv primer simbola kedra u srpskoj srednjovekovnoj crkvenoj poeziji izdvja se onaj u kome se za kedar kaže da je procvetao, što je glagol koji se prvenstveno vezuje za finik, naročito kada se u obzir uzme da je u pitanju jedan od retkih primera u kojima se kedar javlja bez finika:

                                 procvetao jesi kao kedar na Livanu,

                                 dobrodeteljima božastvenim

                                 umnožio se jesi, prepodobni

                                 (Srbljak II: 389, 391).

Osim što na simboličkom planu predstavlja pravednika, kedar takođe upućuje i na rajske predele kao večno prebivalište pravednika.

 

Citirana literatura:

• Biblija ili Sveto pismo Staroga i Novoga zavjeta (1967). Preveo Stari zavjet Đura Daničić, Novi zavjet preveo Vuk Stef. Karadžić. Beograd: Britansko i inostrano biblijsko društvo.
• Popović, Danica (2008). „Cvetna simbolika i kult relikvija u srenjovekovnoj Srbiji“. Zograf. 32: 69−81.
• Srbljak I, II, III. Službe, kanoni, akatisti (1970). Preveo D. Bogdanović. Beograd: SKZ.
• Todorović, Mladomir (1970). „Rečnik pojmova, ličnosti i navoda iz Svetog pisma“. O Srbljaku. Studije. Ur. D. Bogdanović, S. Petković, Đ. Trifunović. Beograd: SKZ: 376−444.
• Gerbran, Ševalije (2009). Rečnik simbola. Novi Sad: Stylos.